Izvršni postupak u BiH
Pripremile:
sutkinja Mirela Omanović: mag. iur. dipl. iur. Tanja Sabić
sutkinja Nina Sabić
- Primjena clana 37. Zakona o izvrsenom postupku FBiH u praksi
Clan 37. Zakona o izvrsnom postupku FBiH (,,Sluzbene novine FBiH”, br. 32/03, 52/03, 39/06, 39/09 i 35/12 – ZIPFBiH), Utvrdivanje duznikove imovine, u relevantnom dijelu regulise sljedece pravne situacije:
- Trazitelj izvrsenja moze u prijedlogu za izvrsenje koji se zasniva na izvrsnoj ispravi zahtijevati da sud prije donosenja rjesenja o izvrsenju zatrazi od samog izvrsenika i od drugih u zahtjevu odredenih fizickih i pravnih lica, odnosno upravnih i drugih organa i organizacija da sudu dostave podatke o imovini izvrsenika, ako trazilac izvrsenja ucini vjerovatnim da bi ova lica mogla imati ove podatke.
- Zahtjev iz stava 1. ovog clana moze se istaci i nakon donosenja rjesenja o izvrsenju ako izvrsenje na predlozenom sredstvu izvrsenja nije uspjelo.
Osnovna svrha citiranog clana je da se omoguci traziteljima izvrsenja da pribavljanjem podataka o imovini izvrsenika putem suda dodu do informacija koje ne mogu samostalno pribaviti, zbog toga sto se radi o podacima koji su licne prirode.
Praksa sudova pokazuje da trazitelji izvrsenja ne postupaju u duhu citiranog clana, sa velikom vjerovatnocom razloga pogresnog interpretiranja odredbe.
Pravilna primjena citiranog clana
Naime, u citiranoj odredbi stoji da se za primjenu iste, prije svega, mora raditi o izvrsnom postupku koji je pokrenut na osnovu izvrsne isprave, a ne i vjerodostojne isprave.
U takvom slucaju trazitelj izvrsenja moze u prijedlogu za izvrsenje koji se zasniva na izvrsnoj ispravi zahtijevati da sud prije ili nakon donosenja rjesenja o izvrsenju postupi na sljedece nacine: da od samog izvrsenika ili od drugih fizickih i pravnih lica zatrazi da sudu dostave podatke o imovini izvrsenika. Ovo drugo samo pod uslovom da trazitelj izvrsenja ucini vjerovatnim da ova lica mogu imati ove podatke.
Uciniti vjerovatnim da naprijed navedena lica imaju podatke o imovini izvrsenika, znaci da moraju dokazati sudu da su poduzeli sve moguce radnje
prikupljanja podataka o imovini izvrsenika prije podnosenja zahtjeva sudu.1
Isto ukazuje na to da podatke koji se imaju pribaviti iz javnih knjiga kao sto su podaci o nekretninama, vozilima i slicno, dakle podacima koji nisu licne prirode, a vode se u javnim registrima, imaju biti pribavljeni iskljucivo od trazitelja izvrsenja.
U ostalim slucajevima trazitelj izvrsenja treba uciniti vjerovatnim da odredena pravna ili fizicka lica mogu imati navedene podatke, sto podrazumijeva da trazitelj izvrsenja treba poblize naznaciti koju imovinu izvrsenika i kod kojeg lica treba ispitati.
Tek nakon toga je moguce zatraziti da sud sluzbenim putem pribavi podatke o imovini izvrsenika, a koji podaci se ne vode u javnim registrima.
Ucinkovitost dosadasnje primjene citiranog clana
Naime, pokazalo se da je izvrsenje na pokretnim stvarima najneefikasnije i sa najvise problema u praksi. U dosadasnjem radu sudova, clan 37. ZIPFBiH je sredstvo koje odugovlaci postupak, a ne daje ucinkovite rezultate, jer izvrsenici – fizicka lica uglavnom ne dostavljaju sudu popunjene obrasce P1, P2 i P32 pa, slijedeci zakonsku normu, sud donosi rjesenje o novcanom kaznjavanju izvrsenika zbog nedostavljanja podataka. Medutim, takva rjesenja o novcanom kaznjavanju se ne mogu provesti jer se uglavnom radi o izvrsenicima gdje je sredstvo izvrsenja pljenidba pokretnih stvari, odnosno u predmetima gdje se iz pokretnih stvari ne moze naplatiti ni glavni dug.
lzmjene i dopune citiranog clana
Upravo iz razloga sto je dosadasnja koncepcija citiranog clana odugovlacila postupak, u predlozenom izmjenama clana 37. ZIPFBiH, predlozena je tzv. duznost davanja podataka. U tom clanu uspostavljena je obaveza za Zavod za penzijsko / mirovinsko osiguranje, Poresku upravu, Ministarstvo unutrasnjih poslova, finansijske organizacije i druge institucije ovlastene za vodenje transakcijskih racuna poslovnih subjekata kao i zemljisno-knjizni ured i ured za katastar da moraju osobi koja tvrdi da zeli pokrenuti izvrsni postupak, dati relevantne podatke a koji se odnose na podatke o kojima ove institucije / ustanove vode sluzbenu evidenciju, odnosno registre. Iz tog razloga, u ovom clanu brisan je stav 2. a koji se odnosi na istragu koju sprovodi sud po zahtjevu trazitelja izvrsenja, u situaciji kada je ovaj trazio da sud utvrdi izvrsenikovu imovinu. Na ovaj nacin bi se trebali rasteretiti sudovi, jer su preoptereceni zahtjevima stranaka ovakve vrste, a koji nicim nisu bili ograniceni ni uslovljeni.
Ukoliko se omoguci da povjerioci koji potrazuju izmirenja duga od velikog broja duznika, a to su prije svih JKP i javni emiteri, dodu do podataka o prihodima izvrsenika fizickih lica to bi trebalo rezultirati sa podnosenjem prijedloga za izvrsenje u kojima ce prioritetno kao sredstvo izvrsenja biti opredijeljena pljenidba plate, penzije, odnosno pljenidba i procjena motornog vozila. To bi u konacnici trebalo dovesti do ubrzanja izvrsnog postupka, odnosno do smanjenja podnosenja prijedloga za dozvolu izvrsenja u kojima je sredstvo izvrsenja pljenidba pokretnih stvari izvrsenika, a sto je u skladu sa Preporukom Savjeta Evrope: ,,Pretrazivanje i zapljena imovine izvrsenika treba da budu sto ucinkovitiji i treba imati u vidu relevantne odredbe o ljudskim pravima i zastiti licnih podataka. Potrebno je ekspeditivno i efikasno prikupiti neophodne podatke o imovini izvrsenika uvidom u relevantne informacije evidentirane u registrima i iz drugih izvora, a treba dati mogucnost i izvrsenicima da sacine izjavu o svojoj imovini”.3 Izmjena ovog clana ce biti jedna od najvaznih izmjena u ZIPFBiH.
Nacelo zastite dostojanstva izvrsenika u izvrsnom
postupku
Izvrsni postupci pred prvostepenim sudovima u BiH se u najvecem procentu provode na pokretnim stvarima izvršenika. Zakon o izvršnom postupku FBiH,4 odredbom clana 117. stav (1) tacka 1) propisuje da ne mogu biti predmetom izvrsenja predmeti koji su neophodno potrebni izvrseniku i clanovima njegove porodice za zadovoljavanje svakodnevnih potreba.5
U sudskoj praksi postoje dileme o tome koji su to predmeti neophodno potrebni izvrseniku i clanovima njegove porodice za zadovoljavanje svakodnevnih potreba. Dileme se ispoljavaju na nacin da se u nekim izvrsnim postupcima dozvoljava, a u nekim ne dozvoljava zapljena i prodaja istovrsnih pokretnih stvari izvrsenika. Jedan od razloga za prethodno navedeno je nepreciznost prethodno pomenute odredbe clana 117. ZIPFBiH, kojom je ostavljeno na dispoziciju postupajucem sudiji da sam odluci koji su to predmeti neophodni izvrseniku i clanovima njegove porodice za zadovoljavanje svakodnevnih potreba. Nadalje, u pravnoj teoriji nije razjasnjeno ni koje su to pokretne stvari cije posjedovanje predstavlja pravo neophodno za ljudsko dostojanstvo ovog doba.
Nacelo ljudskog dostojanstva
U Zakonu o izvršnom postupku BiH,6 clanom 6. izricito je regulisano da ce se pri provodenju izvrsenja i obezbjedenja paziti na dostojanstvo duznika, odnosno protivnika obezbjedenja kao i na to da izvrsenje, odnosno obezbjedenje za njega bude sto manje nepovoljno. Iako federalni zakon o izvrsnom postupku izricito ne propisuje ovakvo sto, ipak se navedeni princip ima primijeniti u sudskoj praksi jer Evropska konvencija o ljudskim pravima i osnovnim slobodama,7 koja se direktno primjenjuje u nasem pravnom sistemu, proklamuje ljudska prava sa jednakim dostojanstvom i pravima.
Sta bi znacio pojam ljudska prava?
,,Svi ljudi rodeni su slobodni, sa jednakim dostojanstvom i pravima”- pocetak je prvog clana Evropske konvencije o ljudskim pravima i osnovnim slobodama.
To znaci da svi mi, od trenutka rodenja, posjedujemo odredena prava koja nazivamo ljudskim pravima. Ona su zajamcena svakom covjeku na temelju njegova postojanja kao covjeka i ona su neotudiva (sto znaci da nikome ne mogu biti oduzeta). Za ljudska prava8 se moze reci da su to oni standardi bez kojih ljudi ne mogu zivjeti u dostojanstvu kao ljudska bica. Ljudska prava su temelj slobode, pravde i mira. Njihovo postivanje omogucuje pojedincu i zajednici da se potpuno razviju.
Sljedece dvije definicije su tipicne definicije ljudskih prava:
- ,,Ljudskim pravima smatraju se zajamcena prava pojedinca na
zastitu od drzave, prava koja mu pripadaju na temelju njegova
postojanja kao covjeka, prava koja u svakom slucaju ostaju odrziva
i drzava ih ne moze ogranicavati. Oznaka ,,urodena” i ,,neotudiva”
prava potice iz vremena borbe protiv apsolutizma. (…) jezgri ljudskih,
odnosno osnovnih, prava pripadaju dostojanstvo covjeka, pravo na
razvoj licnosti, jednakost pred zakonom i ravnopravnost, sloboda
religije i rasudivanja, sloboda misljenja, sloboda tiska i informacija,
sloboda ucenja, sloboda okupljanja, sloboda ujedinjavanja, sloboda
kretanja, sloboda izbora zanimanja i sloboda rada, nepovredivost
stana, jamstvo privatnog vlasnistva, jamstvo prava na nasljedstvo,
pravo na azil i peticiju, kao i zakonska prava poput zastite od
neopravdanog uhicenja (…).”[2]
- ,,U politickom rjecniku pojam ljudska prava oznacava cjelokupnost
prava na slobodu koja pojedinac moze zahtjevati na temelju svog
postojanja kao covjeka i koja mu zajednica mora pravno jamciti iz
etickih razloga. U tom smislu rijec je o ‘prirodnim’, ‘nedrzavnim’,
‘urodenim’ ili ‘neotudivim’ pravima, kroz cije se postivanje i
osiguranje legitimira jedna politicka zajednica (…).”[3]
Dakle, nasa se drzava, prihvatanjem Evropske konvencije o ljudskim pravima i osnovnim slobodama, obavezala pobrinuti o osnovnim potrebama9 svog stanovništva.
Sta su to osnovne materijalne svakodnevne potrebe pojedinca?
Vjerovatno ce se vecina sloziti da osnovne materijalne svakodnevne potrebe pojedinca cine:
- odjeca, cipele, rublje i drugi predmeti za licnu upotrebu, posteljina, posude, pokucstvo, stednjak, hladnjak, televizor, radioprijemnik i druge stvari za kucanstva ako ih lice i clanovi njegova kucanstva trebaju za zadovoljavanje osnovnih zivotnih potreba,
- radna i rasplodna stoka, poljoprivredni strojevi i drugo radno orude koje lice kao poljoprivrednik treba za rad na svom gospodarstvu, te sjeme za uporabu i hranu za stoku potrebnu do sljedeceg razdoblja prinosa zetve, kosidbe i sl.,
- knjige i druge stvari koje lice treba za obavljanje svoje znanstvene, umjetnicke ili druge djelatnosti,
- alat, orude, strojevi i drugi predmeti koji su fizickoj osobi koja samostalno obavlja djelatnost nuzni za obavljanje njegove upisane djelatnosti, te sirovine i pogonsko gorivo za odredeni peri
S obzirom da se radi o objektivnom poimanju covjekovih osnovnih potreba, to su neki pravni sistemi u propisima koji regulisu izvrsni postupak izricito i detaljno naveli pomenute osnovne potrebe.
Nadalje, u pravnim sistemima regiona ni televizor i radioprijemnik ne moze se plijeniti, jer izvrsenik kao dio birackog tijela ima pravo na informaciju, a koje pravo na informaciju je zagarantovano i Evropskom konvencijom o ljudskim pravima i osnovnim slobodama.
Praksa – izvršenje na pokretnim stvarima izvršenika
U sudskoj praksi se najcesce desava da se tokom postupka, kao predmet izvrsenja, u prodaji nadu kako stvari svakodnevno neophodne izvrseniku tako i stvari koje su male vrijednosti ili cak bez ikakve trzisne vrijednosti. Postavlja se pitanje ekonomske isplativosti provodenja postupka na istim, s obzirom da taj postupak pretpostavlja izlazak na teren zaposlenika suda radi popisa, procjene i zapljene. Potom slijedi prva prodaja, zatim druga prodaja, da bi se u konacnici postupak obustavio jer nije bilo zainteresovanih kupaca za navedene stvari.
Medutim, neovisno o ishodu, trazitelj izvrsenja mora unaprijed uplatiti troskove postupka pa pored potrazivanja zbog kojeg se postupak provodi, za trazioca izvrsenja nastaju i dodatni troskove za koje je izvjesno da nikada nece moci biti naplaceni.
Pomenuto se uglavnom odnosi na javna komunalna preduzeca te je potrebno opisanu situaciju posmatrati iz vise uglova i vratiti se na obavezu drzave, prema Evropskoj konvenciji o ljudskim pravima i osnovnim slobodama, da se brine o osnovnim potrebama i dostojanstvu svog stanovnista. Tako bi ovo trebalo postati predmetom plana rjesavanja socijalno ugrozenih kategorija stanovnistva jer su potrebe svakog pojedinca za npr. vodom, grijanjem, odvozom smeca i dr., stalne i neophodne i, na kraju, u javnom interesu (npr. prekid dovoda vode i odvoza smeca dovodi do epidemije, prekid grijanja kad je to jedini izvor zagrijavanja dovodi do prehlada i opterecenja zdravstvenog sistema i sl.).
U konacnici, oduzimanjem stvari koje su izvrseniku neophodne za zadovoljenje svakodnevnih potreba (npr. sjedeca garnitura, televizor i sl.) isti se dovodi u nepovoljno psihicko stanje, a mnostvo takvih izvrsenika jedno drustvo dovodi do socijalne ugrozenosti i nezadovoljstva dok postupanje u skladu sa nacelom dostojanstva osigurava socijalni mir.
Sudska praksa iz izvrsnog prava:
| Izvršni postupak – sudska praksa Bosne i Hercegovine 1/2 |
| Izvršni postupak – sudska praksa Bosne i Hercegovine 2/2 |