SPORAZUM O ZABRANI KONKURENCIJE U UGOVORU O RADUZakon o radučlan 169 |
- Nezakonito je da poslodavac prilikom zaključivanja ugovora o radu sa radnikom postavlja uslove koji bi bili nepovoljniji za radnika od uslova propisanih zakonom za zaključenje tog ugovora, pa tako poslodavac ne može unaprijed ugovoriti u svoju korist naknadu štete niti njenu visinu za slučaj povrede klauzule konkurencije od strane radnika.
Obrazloženje:
“Iz obrazloženja pobijane presude proizlazi, što među strankama nije sporno, da su tužilac i tužena zaključili ugovor o radu na neodređeno vrijeme, broj… od 6. 6. 2011. godine, koji je sporazumno prestao 13.2. 2017. godine, na osnovu sporazuma o prestanku radnog odnosa između tužioca i tužene od 13. 2. 2017. godine.
Predmetni ugovor o radu na neodređeno vrijeme od 6. 6. 2011. godine sadrži ništave odredbe, koje su suprotne kako članu 115. Zakonu o radu koji je važio u vrijeme zaključenja tog ugovora (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 55/07), tako i sada važećem Zakonu o radu (“Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 1/16 i 66/18). Na to će biti ukazano u obrazloženju ove drugostepene presude, uz napomenu da se radi o pitanjima pravilne primjene materijalnog prava na koja ovaj drugostepni sud pazi po službenoj dužnosti, saglasno članu 221. Zakona o parničnom postupku (“Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 58/03, 85/03, 74/05, 63/07, 49/09 i 61/13), u vezi sa članom 109. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima (“Službeni list SFRJ”, br. 29/78, 39/85, 45/89 i 57/89 i “Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 17/93, 3/96, 39/03 i 74/04), te u vezi sa čl. 9. i 10. važećeg Zakona o radu.
Dakle, u predmetnom ugovoru o radu na neodređeno vrijeme od 6. 6. 2011. godine u tački 9. je nezakonito ugovoreno ne samo da se tužena nakon prestanka radnog odnosa a najduže do jedne godine poslije toga ne može zaposliti kod drugog poslodavca na teritoriji BiH (što je suprotno članu 169. stav 1. Zakona o radu kojim je propisano da se takva odredba može odnositi samo na teritoriju Republike Srpske), već je u tački 9. tog ugovora nezakonito ugovoreno da ukoliko radnik prekrši obaveze iz te tačke dužan je da poslodavcu isplati odštetu u iznosu od 20.000 KM. Takvo ugovaranje je suprotno prinudnim propisima iz čl. 9. i 10. u vezi sa članom 169. Zakona o radu, usljed čega se u tom dijelu, na kojem počiva i predmetni tužbeni zahtjev, radi o ništavom ugovoru u smislu člana 103. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima.
Naime, članom 9. stav 1. Zakona o radu je propisano da ugovor o radu ne može da sadrži odredbe kojima se utvrđuju nepovoljniji uslovi rada od prava i uslova utvrđenih tim zakonom. Članom 10. stav 2. Zakona o radu je propisano da su ništave odredbe ugovora o radu kojima su utvrđeni nepovoljniji uslovi rada od uslova utvrđenih tim zakonom. Na ove zakonske odredbe se ukazuje zbog toga što iz njih proizlazi da poslodavac prema zakonu nema pravo da prilikom zaključivanja sa radnikom ugovora o radu postavlja radniku uslove koji bi bili nepovoljniji za radnika od uslova propisanih zakonom za zaključenje tog ugovora. S tim u vezi moraju se imati u vidu odredbe člana 169. Zakona o radu, kojima u potpunosti odgovaraju odredbe člana 115. Zakona o radu koji je bio na snazi u vrijeme zaključenja predmetnog ugovora. To se mora imati u vidu zato što nijednom od odredaba člana 169. važećeg Zakona o radu nije propisano pravo poslodavca da može radniku usloviti zaključenje ugovora o radu time što će u tom ugovoru biti ugovoreno da mu nadoknadi štetu, niti novčanu visinu te štete (kao u slučaju predmetnog ugovora), ukoliko radnik prekrši klauzulu konkurencije. Umjesto toga, članom 169. stav 1. Zakona o radu samo je propisano pravo poslodavca da se može sporazumjeti sa radnikom da se radnik za određeno vrijeme nakon prestanka radnog odnosa, a najduže do jedne godine, ne može zaposliti kod drugog poslodavca na teritoriji Republike Srpske ili na užem području, odnosno da ne može, za svoj ili tuđi račun, na istoj teritoriji, odnosno području obavljati ili ugovarati poslove kojima se konkuriše poslodavcu. Članom 169. stav 2. istog zakona je propisano da se radnik ne može obavezati poslodavcu u smislu stava 1. tog člana ako je do prestanka radnog odnosa došlo zbog povrede ugovora o radu od strane poslodavca. Najzad, članom 169. stav 3. Zakona o radu propisano je pravo radnika da za vrijeme trajanja navedenih obaveza ima pravo na naknadu koja ne može biti manja od 50% prosječne plate koju je radnik ostvario u toku posljednjih šest mjeseci rada kod poslodavca, pri čemu se ta naknada radniku isplaćuje u jednokratnom iznosu, ukoliko se o tome poslodavac i radnik drugačije ne sporazumiju.
Dakle, iz prethodno analiziranih zakonskih odredaba proizlazi da ni u jednoj od njih nije propisano pravo poslodavca da u ugovoru o radu koji zaključuje sa radnikom može ugovoriti naknadu štete niti njenu visinu za slučaj povrede klauzule konkurencije od strane radnika. To znači da navedenim zakonskim odredbama, a ni odredbama bilo kojih drugih zakona, nije propisano ni pravo poslodavca da kao u konkretnom slučaju ugovorom o radu za sebe ugovori pravo na naknadu štete, niti da tu štetu ugovori odmah na iznos od 20.000 KM. Stoga su takve ugovorne odredbe suprotne ne samo članu 169. Zakona o radu nego i čl. 9. stav 1. i 10. stav 2. Zakona o radu, kojima je ne samo zabranjeno da se pojedinim odredbama ugovora o radu ugovaraju nepovoljniji uslovi rada od uslova utvrđenim zakonom nego je propisano i da su takve ugovorne odredbe ništave, saglasno članu 10. stav 2. u vezi sa članom 169. Zakona o radu.
Iz navedenih razloga, predmetne odredbe iz ugovora o radu na neodređeno vrijeme od 06. 06. 2011. godine nisu niti se mogu tumačiti ni kao ugovorna kazna, u smislu čl. 270 – 276. Zakona o obligacionim odnosima, jer je ugovaranje takvih odredaba ništavo, saglasno čl. 9. stav 1. i 10. stav 2. u vezi sa članom 169. Zakona o radu, na koju ništavost sud pazi po službenoj dužnosti, saglasno članu 109. stav 1. u vezi sa članom 103. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima.
Imajući u vidu prethodno iznijete razloge, kao i nespornu činjenicu da tužilac u ovoj parnici, oslanjajući se isključivo na navedene ništave odredbe ugovora o radu od 6. 6. 2011. godine, nije ni izvodio dokaze o tome da li je pretrpio kakvu štetu, u čemu se ogleda ta eventualna šteta i koliki je njen eventualni iznos, pravilna je odluka prvostepenog suda kojom je u cijelosti odbio tužbeni zahtjev tužioca, kako u pogledu glavnog potraživanja i zakonske zatezne kamate na to potraživanje, tako i u pogledu troškova parničnog postupka koje je potraživao tužilac u ovoj parnici (stav 1. izreke presude). Pravilnost takve odluke nije dovedena u sumnju nijednim od žalbenih navoda tužioca, uzimajući u obzir sve razloge koji su prethodno iznijeti u obrazloženju ove drugostepene presude.”
(Presuda Okružnog suda u Banjoj Luci, 72 0 Rs 066438 19 Rsž od 4.2.2020. godine)