Pravni termini i pravni pojmovi

A

ABOLICIJA – opšti naziv za akt oslobođenja učinioca krivičnog djela od krivičnog gonjenja ili izvršenja krivične sankcije (Vidi: Amne­stija i Pomilovanje).

ADVOKAT – lice koje se profesionalno bavi advokaturom kao djelatno­šu čija je osnovna funkcija pružanje pravne pomoći.

AKCIJA (DIONICA) – hartija od vrednosti koja titularu (akcionaru) daje izvesna prava (pravo na upravljanje, pravo na dobit ili dividendu) u akcionarskom društvu ili komanditnom društvu na akci­je, odražava procentualni odnos uloga akcionara u ukupnom osnivačkom kapitalu društva.

AKCIONARSKO (DIONOČKO) DRUŠTVO – privredni subjekt čiji je osnovni kapital podeljen na akcije (dionice) određene nomi­nalne vrednosti.

ALIMENTACIJA (IZDRŽAVANJE) – pravni odnos u kojem je jedno lice (dužnik izdržavanja) obavezan da drugom licu (Povjerilac izdr­žavanja) obezbeđuje sredstva za zadovoljavanje osnovnih životnih potreba (Vidi: Povjerilac, Dužnik, Porodični zakon).

AMNESTIJA – oslobođenje od krivičnog gonjenja ili potpuno ili delimič­no oslobođenje od izvršenja kazne, zamena izrečene kazne blažom kaznom, brisanje osude ili ukidanje pravnih poslijedica osude poimenično neodređenom broju lica na osnovu akta organa zakonodavne vlasti (skupštine) (Vidi: Abolicija, Pomi­lovanje).

APELACIONI SUD – sud koji je isključivo nadležan za odlučivanje po žalbama protiv odluka opštinskih i okružnih sudova.

APSOLUTNA ZASTARJELOST – nemogućnost započinjanja ili nastavlja­nja krivičnog postupka, odnosno izvršenja izrečene krivične sankcije zbog proteka dva puta dužeg vremena od onog koji je zakonom predviđen za nastupanje Zastarjelosti (Vidi: Zastarjelost).

APSOLUTNA PRAVA – subjektivna prava koja djeluju prema svim trećim licima; kao tipična apsolutna prava navode se stvarna prava, odnosno pravo svojine, pravo službenosti (Vidi: Relativna prava, Svojina, Subjektivna prava).

AFEKAT – emocionalno stanje jake razdraženosti ili straha koje karakteriše kratkotrajna nesposobnost za rasuđivanje, odnosno sta­nje sužene svijesti kod učinioca krivičnog djela, od posebnog značaja za utvrđivanje krivične odgovornosti učinioca djela (Vidi: Krivična odgovornost).

B

BITNO SMANJENA URAČUNLJIVOST – stanje smanjene sposobnosti za rasuđivanje i odlučivanje, odnosno smanjena sposobnost učinioca krivičnog djela da shvati značaj svog djela i da upra­vlja svojim postupcima, od posebnog značaja jer predstavlja fakultativni osnov za ublažavanje kazne učiniocu krivičnog djela (Vidi: Vinost, Krivična odgovornost, Neuračunljivost, Uračunljivost, Ublažavanje kazne).

BLAŽI KRIVIČNI ZAKON – zakon koji je povoljniji za okrivljenog u od­nosu na neki drugi zakon koji se u konkretnom slučaju može primeniti.

BLANKETNA KRIVIČNA DJELA – krivična djela kod kojih zakonski opis ne sadrži sve elemente, već je krivičnu normu potrebno dopu­niti normom sadržanom u drugom propisu.

BRANILAC – pravno obrazovano lice, advokat, koje zastupa okrivlje­nog u krivičnom postupku u funkciji stručne pomoći prilikom pružanja odbrane.

BRAK – zakonom uređena zajednica muškarca i žene (Vidi: Razvod braka).

BRAČNI SPOROVI – sporovi koji nastaju u bračnim odnosima ili povodom bračnih odnosa (razvod braka, poništaj braka, za utvrđe­nje postojanja i nepostojanja braka), zbog prirode ovih sporo­va javnost je uvijek isključena.

V

VANPARNIČNI POSTUPAK – skup pravnih normi po kojima redovni sudovi postupaju i odlučuju o ličnim, porodičnim, imovinskim i drugim pravnim stvarima koje se po zakonu rješavaju u van­parničnom postupku (Vidi: Lišenje poslovne sposobnosti, Zadržavanje u neuropsihijatrijskoj organizaciji, Proglašenje nestalog lica za umrlo i dokazivanje smrti, Produženje roditeljskog prava, Lišenje i vraćanje roditeljskog prava, Davanje do­zvole za stupanje u brak, Raspravljanje zaostavštine, Određivanje naknade za eksproprisanu nepokretnost, Uređenje upra­vljanja i korišenja zajedničke stvari, Dioba zajedničke stvari ili imovine, Uređenje međe, Sudski depozit, Sastavljanje, ču­vanje, potvrđivanje i poništavanje isprava).

“VANPRETRESNO VJEĆE” – posebno vjeće prvostepenog krivičnog su­da sastavljeno od trojice sudija profesionalaca, koje odlučuje o broj­nim bitnim pitanjima.

VANREDNI PRAVNI LIJEK – pravna sredstva koja stranke ili ovlašeni državni organi koriste pobijajući sudske odluke ili drugih državnih organa protiv kojih se ne može izjaviti redovni pravni lijek (Vidi: Ponavljanje postupka, Vanredno ublažavanje kazne, Zahtjev za zaštitu zakonitosti, Zahtjev za ispitivanje zakonitosti pra­vosnažne presude, Zahtjev za vanredno preispitivanje pravo­snažnog rješenja o prekršaju, Revizija).

VANREDNI PRAVNI LIJEK U UPRAVNOM POSTUPKU-: mjenjanje i poništavanje rješenja u vezi sa upravnim sporom, poništavanje i ukidanje po osnovu službenog nadzora, ukidanje i mjenjanje pravosnažnog rješenja uz pristanak ili po zahtjevu stranke, vanredno ukida­nje, oglašavanje rješenja ništavim).

VANREDNO UBLAŽAVANJE KAZNE – vanredni pravni lijek u krivičnom postupku, ublažavanje pravosnažno izrečene kazne koja nije izvršena ukoliko se nakon pravosnažnosti presude pojave okol­nosti kojih nije bilo kad se izricala presuda ili sud za njih nije znao iako su postojale, a koje bi očigledno dovele do blaže osude.

VANSUDSKO PORAVNANJE – ugovor kojim se, izvan sudskog postupka, međusobnim popuštanjem ugovarača rješavaju sporni od­nosi i uklanjaju neizvesnosti u pogledu prava i obaveza (Vidi: Sudsko poravnanje).

VASPITNE MJERE – osnovna vrsta sankcija koje se izriču maloljetnim učiniocima krivičnih djela, kao i, u određenim slučajevima, mlađim punoljetnim licima (do 21 godine života), (Vidi: Ukor, Upu­ćivanje u disciplinski centar za maloletnike, Pojačani nadzor roditelja ili staraoca, Pojačani nadzor u drugoj porodici, Poja­čani nadzor organa starateljstva, Upućivanje u vaspitnu usta­novu, Upućivanje u vaspitno popravni dom, Upućivanje u spe­cijalnu ustanovu).

VJEĆE ZA PREKRŠAJE –drugostepeni organ u prekršajnom postupku (Vidi: Prekršajni organi).

VERBALNA UVREDA – izjava omalovažavanja kojom se vređa čast i ugled lica na koje se izjava odnosi (Vidi: Uvreda).

VJERODOSTOJNA ISPRAVA – isprava na osnovu koje se određuje izvr­šenje radi ostvarenja novčanog potraživanja između pravnih i fizičkih lica koja obavljaju privrednu djelatnost (faktura-račun, menica, ček, obračun kamate, izvod iz poslovnih knjiga).

VJEŠTAČENJE – dokazno sredstvo predviđeno svim važećim procesnim zakonima, saznavanje pravno bitnih činjenica preko lica, vještaka, koja posjeduju stručna znanja kojima sud ili drugi postupajući organ ne raspolaže (psihijatri, patolozi, ekonomski eksperti i sl.).

VINOST – psihički odnos učinioca krivičnog djela prema učinjenom djelu izražen kroz svest i volju učinioca, neophodan uslov za postojanje krivične odgovornosti učinioca i nužan uslov da bi se prema učiniocu izrekla kazna (Vidi: Direktni umišljaj, Eventualni umišljaj, Krivična odgovornost, Nehat, Svjesni nehat, Nesvjesni nehat).

G

GENERALNA (OPŠTA) PREVENCIJA – svrha kažnjavanja, namjera da se propisivanjem i izricanjem kaznenih sankcija utiče na potencijalne učinioce da ne vrše krivična djela, te da ne čine prekršaje i privredne prijestupe (Vidi: Prekršaj, Privredni prijestup).

GLAVNA RASPRAVA – faza parničnog postupka u kojoj se izvođenjem dokaza utvrđuju činjenice na osnovu kojih sud odlučuje o postavljenom tužbenom zahtjevu (Vidi: Parnični postupak, Tužba, Tužbeni zahtjev).

GLAVNI PRETRES – faza krivičnog postupka pred prvostepenim su­dom u kojoj se neposredno, usmeno i javno, izvođenjem do­kaza utvrđuju činjenice na osnovu kojih sud odlučuje o posto­janju krivičnog djela, krivičnoj odgovornosti učinioca djela i kri­vičnoj sankciji (Vidi: Krivično djelo, Krivične sankcije).

GLAVNI UMJEŠAČ – lice koje u cjelini ili delimično traži stvar ili pravo o kome između drugih lica već teče parnica, pa jednom tužbom tuži obe stranke zahtjevajući da se zaštiti ili utvrdi neko njego­vo pravo na spornoj stvari ili pravu (Vidi: Umješač).

GRAĐANSKO PRAVO – grana prava koja uređuje imovinske odnose i druge odnose koji su posredno ili neposredno vezani za imovinske odnose, grana se na stvarno pravo, obligaciono pravo, nasledno pravo, porodično pravo, građansko procesno pra­vo i sl.

D

DAVANJE DOZVOLE ZA STUPANJE U BRAK – vanparnični postupak iz grupe postupaka o uređenju porodičnih odnosa u kojem vanparnični sud, ukoliko postoje naročito opravdavajući raz­lozi može dozvoliti zaključenje braka maloljetnom licu ženskog pola koje je navršilo petnaest godina života.

DEKLARATORNA (UTVRĐUJUĆA) TUŽBA – tužba kojom tužilac zahtjeva da sud u parničnom postupku utvrdi postojanje, odnosno nepostojanje nekog prava ili pravnog odnosa ili istinitost ili neistinitost neke isprave (Vidi: Kondemnatorna tužba, Kon­stitutivna tužba).

DEKLARATORNA (UTVRĐUJUĆA) PRESUDA – presuda parničnog su­da kojom se utvrđuje postojanje, odnosno nepostojanje ne­kog prava ili pravnog odnosa ili istinitost ili neistinitost neke isprave (Vidi: Kondemnatorna presuda, Konstitutivna presu­da).

DELIKT – u kaznenom pravu, termin za protivpravno ponašanje (krivič­na djela, prekršaji, privredni prijestupi), u građanskom pravu, termin koji podrazumeva svaki postupak štetan po tuđa imo­vinska ili neimovinska dobra, stvarajući obavezu za štetnika da oštećenom nadoknadi štetu.

DJELIMIČNA PRESUDA – presuda parničnog suda koja može biti done­ta kada usled priznanja ili na osnovu raspravljanja neki od više tužbenih zahtjeva ili jedan dio tužbenog zahtjeva budu podob­ni za konačno odlučivanje.

DELINKVENCIJA –ukupnost protivpravnih, kažnjivih ponašanja u jednom društvu (krivična djela, prekršaji, privredni prijestupi, disci­plinski prijestupi) (Vidi: Kriminalitet)

DIOBA ZAJEDNIČKE STVARI ILI IMOVINE – vanparnični postupak iz grupe postupaka o uređenju imovinskih odnosa u kojem vanparnični sud razvrgava postojeću imovinskopravnu zajednicu (Vidi: Zajednička svojina, Susvojina)

DIREKTNI UMIŠLJAJ –vid odnosa učinioca krivičnog djela prema samom djelu, postoji onda kada je učinilac znao kakve će poslijedice djelo proizvesti i kada je takve poslijedice i želio.

DOVOĐENJE – mjera obezbeđenja prisustva okrivljenog u krivičnom i prekršajnom postupku (Vidi: Zabrana okrivljenom da napusti boravište, Zadržavanje, Jemstvo, Pozivanje, Pritvor).

DOKAZ – činjenica na osnovu koje organ koji vodi postupak (krivični, parnični, upravni…) utvrđuje postojanje ili nepostojanje činje­nice od čijeg postojanja ili nepostojanja zavisi odluka u kon­kretnoj pravnoj stvari (pravno relevantne – bitne činjenice).

DOKAZNI POSTUPAK – faza postupka u kojoj postupajući organ, na osnovu dokaznih sredstava, utvrđuje postojanje ili nepostoja­nje pravno relevantnih činjenica.

DOKAZNA SREDSTVA – izvori saznanja organa koji vodi postupak o postojanju ili nepostojanju pravno relevantnih činjenica (Vidi: Dokaz, Dokazni postupak, Uviđaj, Isprava, Ispit okrivljenog, Javna isprava, Iskaz svedoka, Veštačenje, Saslušanje strana­ka).

DRŽAVINA – posjed, faktička vlast na stvari ili pravu.

DRŽAVINSKE TUŽBE – tužbe zbog smetanja državine (posjeda) kojima se pokreće postupak zbog oduzimanja ili uznemiravanja mir­ne, faktičke vlasti na stvari ili pravu (državine).

DRŽAVNI TUŽILAC – ovlašeni državni organ čija je funkcija gonje­nje učinilaca krivičnih djela koja se gone po službenoj dužno­sti (ex officio), ovlašenja državnog tužioca, u navedenom smislu, ostva­ruju opštinska i okružna javna tužilaštva koja su u sastavu Re­publičkog javnog tužilaštva, na čijem čelu se nalazi Republič­ki javni tužilac (Vidi: Republički javni tužilac, Republičko javno tužilaštvo).

DRUŠTVENA OPASNOST – element pojma krivičnog djela, shvata se kao povreda ili ugrožavanje nekog dobra ili interesa od većeg značaja.

DUŽNIK – lice koje je nosilac kakve obaveze koju je dužno da izvrši, nasuprot obavezi stoji pravo povjerioca da traži izvršenje te obaveze (Vidi: Povjerilac)

DUŠEVNA POREMEĆENOST –osnov isključenja krivične odgovorno­sti, stanje nepravilnog odvijanja psihičkih procesa koji izaziva­ju poremećaj opažanja, rasuđivanja, mišljenja, pa takvo lice nije u mogućnosti da pravilno rasuđuje i odlučuje (Vidi: Vi­nost).

E

EVENTUALNI UMIŠLJAJ – vid odnosa učinioca krivičnog djela prema samom djelu, postoji onda kada je učinilac bio svjestan mogućnosti nastupanja poslijedice koju ne želi, ali pristaje na njeno nastupanje, odnosno saglašava se sa njenim nastupanjem.

EKSPROPRIJACIJA – prinudno oduzimanje prava svojine na nepokretnosti zbog postojanja javnog interesa, uz isplatu pravične naknade (Vidi: Određivanje naknade za eksproprisanu nepokretnost).

EKSTRADICIJA – akt pružanja međunarodne pravne pomoći koji se sastoji u izdavanju učinioca krivičnog djela od strane jedne države drugoj državi radi suđenja za učinjeno krivično djelo ili radi izdržavanja kazne.

ž

ŽALBA – redovni pravni lijek protiv prvostepenih odluka sudova i drugih državnih organa u svim postupcima, izuzev izvršnog postup­ka (Vidi: Prigovor), suštinski predstavlja zahtjev da se prvoste­pena presuda ili rješenje preinači ili ukine, žalba, osim kod rijet­kih izuzetaka, ima suspenzivno dejstvo, odnosno odlaže izvr­šenje pobijane odluke, kao i devolutivno dejstvo, odnosno izjavljivanjem žalbe uspostavlja se nadležnost drugog suda ili organa za odlučivanje.

ŽALBA ZBOG “ĆUTANJA UPRAVE” – posebno pravno sredstvo koje se izjavljuje ukoliko organ uprave u zakonom propisanom ro­ku ne donese rješenje, odnosno ne reši o upravnoj stvari.

Z

ZABILIJEŽBA – vrsta upisa u zemljišne knjige činjenica koje mogu uticati na sticanje, ograničenje ili gubljenje zemljišnoknjižnih prava (zabiliježba spora, maloletstva i sl.) (Vidi: Spor, Zemljišne knjige)

ZABRANA VRŠENJA POZIVA, DJELATNOSTI ILI DUŽNOSTI – vrsta mjere bezbjednosti koja je, kao i sve druge mjere bezbjednosti, usmjerena na otklanjanje potencijalno opasnih situacija koje proističu iz ličnosti učinioca ili drugih stvarnih okolnosti, odno­sno na otklanjanje stanja ili uslova koji mogu biti od uticaja da učinilac ubuduće vrši krivična djela (Vidi: Mjere bezbjednosti, Obavezno psihijatrijsko lijećenje i čuvanje u zdravstvenoj usta­novi, Obavezno psihijatrijsko lijećenje na slobodi, Obavezno lijećenje alkoholičara i narkomana, Oduzimanje predmeta, Pro­terivanje stranca iz zemlje).

ZABRANA UPRAVLJANJA MOTORNIM VOZILOM – važi ono što je navedeno u prethodnoj tački.

ZABRANA OKRIVLJENOM DA NAPUSTI BORAVIŠTE – mjera obez­beđenja prisustva okrivljenog u krivičnom postupku.

ZABRANA REFORMATIO IN PEIUS – institut krivičnoprocesnog prava koji je konstituisan u korist okrivljenog po čijoj žalbi odlučuje drugostepeni sud, zabranjujući drugostepenom sudu da okrivljenom izrekne sankciju teže vrste ili težu sankciju iste vrste.

ZAVEŠTANJE (TESTAMENT) – zakonom uređeni oblik poslednje izjave volje, predviđene forme jesu: sudsko zaveštanje, svojeruč­no zaveštanje, zaveštanje pred svedocima, usmeno zavešta­nje, vojno zaveštanje, brodsko zaveštanje, konzularno zave­štanje

ZADRŽAVANJE – pravo organa unutrašnjih poslova da u pretkrivičnom postupku liši slobode (najduže do 48 časova) lice ako postoji neki od razloga za određivanje pritvora, u prekršajnom pravu, mjera obezbeđenja prisustva okrivljenog.

ZADRŽAVANJE U ZDRAVSTVENOJ ORGANIZACIJI KOJA OBAVLJA DJELATNOST U OBLASTI NEUROPSIHIJATRIJE – vanpar­nični postupak u kojem sud odlučuje o smeštaju duševno bo­lesnog lica u odgovarajućoj zdravstvenoj organizaciji kad je zbog prirode bolesti neophodno da to lice bude ograničeno u slobodi kretanja ili opštenja sa spoljnim svijetom.

ZAJEDNIČKA SVOJINA – pravo svojine dve ili više osobe (zajedničari) na istoj stvari, ali tako da njihovi udeli nisu određeni, ali su odredivi.

ZAKONSKI ZASTUPNIK – lice koje u pravnom saobraćaju istupa u ime poslovno nesposobnog lica (maloletnika ili lica lišenog poslov­ne sposobnosti) ili pravnog lica (roditelji, postavljeni zastup­nik, direktor preduzeća).

ZAKONSKO NASLEĐIVANJE – nasleđivanje na osnovu određenih činjenica predviđenih zakonom (srodstvo, bračna veza) u slučajevima kada se ne nasleđuje na osnovu zaveštanja.

ZAOSTAVŠTINA – imovinska prava koja je ostavilac imao u vreme smrti, a podobna su za nasleđivanje.

ZAPISNIK – javna isprava o radnjama učesnika u postupku, rezultatima izvođenja dokaza i važnim izjavama učesnika.

ZASTARJELOST – u građanskom pravu, gubitak prava povjerioca da, zbog proteka zakonom predviđenog vremena, od dužnika oba­veze sudskim putem zahtjeva ispunjenje te obaveze, u krivič­nom pravu, gubitak mogućnosti nadležnog državnog organa da pokrene krivični postupak, da vodi krivični postupak ili da izvrši krivičnu sankciju zbog proteka vremena koje je zako­nom predviđeno, isto važi i za druge kaznene postupke.

ZATVOR – vremenska kazna lišenja slobode koja ne može biti kraća od trideset dana, niti duža od petnaest godina, izuzev za najteža djela i najteže oblike krivičnih djela, kada se može izreći kazna zatvora u trajanju od četrdeset godina (Vidi: Krivične sankcije, Kazna, Novčana kazna, Uslovna osuda, Sudska opomena, Mjere bezbjednosti, Vaspitne mjere, Prekršajne kazne).

ZAHTJEV ZA ZAŠTITU ZAKONITOSTI – vanredni pravni lijek predviđen svim važećim procesnim zakonima, izjavljuje ga tužilac Vrhovnom sudu, po inicijativi stranke ili samostalno.

ZAHTJEV ZA VANREDNO PREISPITIVANJE PRAVOSNAŽNOG RJEŠENJA O PREKRŠAJU –vanredno pravno sredstvo u prekršaj­nom postupku.

ZAHTJEV ZA ISPITIVANJE ZAKONITOSTI PRAVOSNAžNE PRESU­DE – vanredni pravni lijek u krivičnom postupku koji može pod­neti okrivljeni koji je pravosnažno osuđen na bezuslovnu ka­znu zatvora ili maloletničkog zatvora (Vidi: Maloletnički zatvor).

ZAHTJEV ZA POKRETANJE PREKRŠAJNOG POSTUPKA – procesni akt kojim se pred nadležnim prekršajnim organom pokreće prekršajni postupak (Vidi: Prekršaj, Prekršajni organi).

ZAHTJEV ZA SPROVOĐENJE ISTRAGE – krivično procesni akt kojim ovlašeni podnosilac (javni tužilac i oštećeni kao tužilac) zahtjeva da nadležni istražni sudija tokom istrage pronađe i priku­pi dokaze kako bi se moglo odlučiti da li će se podići optužni­ca ili obustaviti postupak, temelji se na osnovanoj sumnji (Vi­di: Oštećeni kao tužilac, Optužnica).

ZAŠTITNE MJERE U PREKRŠAJNOM POSTUPKU – mjere koje bi tre­balo da omoguće, s obzirom na lična svojstva ili sklonost okrivljenog, da ubuduće ne čini prekršaje (zabrana pravnom licu da vrši određenu djelatnost, zabrana odgovornom licu da vrši određene poslove, oduzimanje predmeta, zabrana vršenja sa­mostalne djelatnosti, zabrana upravljanja motornim vozilom, udaljenje stranca sa teritorije SRJ).

ZEMLJIŠNA KNJIGA – javni registar koji vodi evidenciju o pravima na nepokretnostima; upisom u zemljišnu knjigu stiču se, prenose i prestaju prava na nepokretnostima (Vidi: Zabiliježba, Uknji­žba, Tapija, Tapijski sistem)

ZEMLJIŠNOKNJIŽNI ULOŽAK – sastavni dio glavne zemljišne knjige, sastoji se od popisnog lista (opis nepokretnosti), vlasničkog lista (podaci o vlasniku nepokretnosti) i teretnog lista (podaci

o stvarnim teretima na nepokretnosti).

I

IDEALNI STICAJ KRIVIČNIH DJELA – postoji u slučaju kada jedno lice jednom radnjom izvršenja učini više krivičnih djela (Vidi: Realni sticaj krivičnih djela, Sticaj).

IZVRŠNA ISPRAVA – pravni akt na osnovu koga se može tražiti prinudno izvršenje potraživanja koje je utvrđeno tim aktom (presu­da, rješenje, sudsko poravnanje) (Vidi: Izvršni postupak).

IZVRŠNI POSTUPAK (SUDSKI) – skup pravila po kojima sud postupa radi prinudnog izvršenja sudske odluke koja glasi na ispunje­nje obaveze, kao i radi obezbeđenja potraživanja, te prinud­nog izvršenja odluka donetih u upravnom ili prekršajnom po­stupku koje glase na ispunjenje novčane obaveze, kao i radi obezbeđenje novčanog potraživanja o kome se odlučuje u upravnom ili prekršajnom postupku.

IZVRŠNI POSTUPAK (UPRAVNI-ADMINISTRATIVNI) – skup pravila po kojima postupa upravni organ radi prinudnog izvršenja iz­vršnog upravnog akta (Vidi: Upravni akt, Upravni organ, Uprav­ni postupak).

IZVRŠNOST – svojstvo sudske odluke i upravnog akta koje omogućava da se mogu prinudno izvršiti u sudskom izvršnom postupku ili u administrativnom-upravnom izvršnom postupku.

IZUZEĆE –institut krivičnog procesnog prava (naravno, i drugih proce­snih prava) ustanovljen s ciljem da doprinosi objektivnosti u radu i odlučivanju suda; njegovom se primenom iz postupka udaljavaju sudije i druga lica (sudije porotnici, predsednik su­da, državni tužilac i njegovi zamenici, zapisničari, tumači, ve­štaci, stručna lica) kada postoje razlozi koji dovode u sumnju njihovu objektivnost (nepristrasnost); razlozi za izuzeće dele se na one zbog kojih se sudija ili drugo lice moraju obavezno izuzeti i na razloge koji pobuđuju sumnju u objektivnost.

IMUNITET – pravo određenog lica koje sprečava krivično gonjenje ili krivično kažnjavanje tog lica.

INDICIJA – u krivičnopravnom smislu, osnov sumnje da je neko lice učinilo krivično djelo.

ISKAZ SVEDOKA – dokazno sredstvo na osnovu koga organ koji vodi postupak, a na osnovu neposrednog čulnog opažanja nekog lica (svedok), saznaje činjenice od čijeg postojanja ili nepo­stojanja zavisi rješavanje u konkretnoj pravnoj stvari (pravno relevantne činjenice).

ISPIT OKRIVLJENOG –dokazno sredstvo u krivičnom postupku na osnovu koga krivični sud, na osnovu ispitivanja okrivljenog, saznaje činjenice od kojih zavisi rješavanje u konkretnoj krivičnoj stvari (postojanje krivičnog djela, postojanje krivične odgo­vornosti, sankcije).

ISPRAVE – dokazno sredstvo, svaki predmet na kojem se nalazi zapis koji služi kao dokaz kakve činjenice bitne za pravne odnose (Vidi: Javna isprava, Privatna isprava)

ISTRAGA – faza prethodnog krivičnog postupka koja započinje na osno­vu rješenja o sprovođenju istrage protiv lica za koje se osnova­no sumnja da je izvršilo krivično djelo, a na osnovu zahtjeva ovlašenog tužioca, svrha istrage jeste prikupljanje dokaza na osnovu kojih će se odlučiti ima li mesta podizanju optužnice.

ISTRAŽNI SUDIJA –organ koji rukovodi istragom i glavni nosilac aktivnosti u istrazi.

J

JAVNA ISPRAVA – isprava koju je u propisanom obliku i u okviru svojih nadležnosti izdao državni organ ili organ koji vrši javna ovla­šenja.

JAVNO PRAVOBRANILAŠTVO – samostalni državni organ koji se stara o zaštiti imovinskih i drugih građansko pravnih interesa države ili drugih entiteta lokalne samouprave.

JAVNO TUŽILAŠTVO – samostalni državni organ čija je najznačajnija funkcija gonjenje učinilaca krivičnih djela; nadzor nad tužilaštvima u Bosni i Hercegovini vrši Visoko Sudsko i Tužilaćko Vijeće Bosne i Hercegovine.

JEMSTVO – u građanskopravnom smislu, odgovornost trećeg lica poveriocu za pravilno ispunjenje obaveze glavnog dužnika, u kri­vičnopravnom smislu, mjera za obezbeđenje prisustva okrivlje­nog u krivičnom postupku kada je opasnost od bjekstva jedini razlog zbog kojeg bi inače bio određen pritvor.

K

KAZNA – vrsta krivične sankcije čijim se izvršenjem krivično odgovornom učiniocu krivičnog djela prinudno oduzimaju ili ograniča­vaju određene slobode i prava, takođe i prekršajna sankcija i sankcija u postupcima po privrednim prijestupima, (Vidi: Nov­čana kazna, Zatvor, Prekršajna kazna, Kazne u postupcima po privrednim prijestupima).

KAZNE U PRIVREDNO PRIJESTUPNOM POSTUPKU – predviđena je novčana kazna kao jedina vrsta kazne, uslovna osuda i zaštit­ne mjere (javno objavljivanje presude, oduzimanje predmeta, zabrana pravnom licu da se bavi određenom djelatnošu, za­brana određenom licu da vrši određene djelatnosti) (Vidi: Uslov­na osuda u privredno prijestupnom postupku).

KAZNENA EVIDENCIJA – evidencija o krivičnim osudama koju vodi Ministarstvo unutrašnjih poslova; podaci o brisanim osudama mogu se dati na uvid samo tužilaštvu, sudu i organima unutrašnjih poslova u vezi sa krivičnim postupkom koji se vodi

KAZNENA POLITIKA – sistem mjera i aktivnosti koje državni organi pred­uzimaju s ciljem da se kažnjavanjem učinilaca krivičnih djela (takođe, prekršaja i privrednih prijestupa) suzbiju kažnjiva po­našanja (Vidi: Svrha kažnjavanja)

KATASTAR – javna evidencija o zemljištu koja sadrži podatke o položa­ju, obliku, površini, načinu korišenja zemljišta (Vidi: Zemlji­šne knjige).

KVALIFIKATORNE OKOLNOSTI – okolnosti koje jednom krivičnom djelu daju teži oblik, pa se kod postojanja takvih krivičnih djela predviđa pooštreno kažnjavanje, npr. nastupanje teže poslijedice, naročito teške okolnosti vezane za vreme, mesto, način izvršenja krivičnog djela).

KVALIFIKOVANO KRIVIČNO DJELO – krivična djela koja predstavljaju teži oblik nekog drugog krivičnog djela s obzirom na nastupa­nje teže poslijedice od one koja redovno nastupa i s obzirom na posebne okolnosti koje predstavljaju povećani stepen dru­štvene opasnosti.

KLEVETA – u građanskopravnom smislu, iznošenje ili pronošenje po čast i ugled škodljivih neistinitih činjeničnih tvrdnji o nekom licu, što za poslijedicu može imati obavezu da se oklevetanom licu nadoknadi nematerijalna šteta zbog povrede časti i ugle­da; u krivičnopravnom smislu, krivično djelo čije je biće opisa­no kao iznošenje ili pronošenje za drugog nečeg neistinitog što može škoditi njegovoj časti i ugledu.

KONAČNOST UPRAVNOG AKTA – svojstvo upravnog akta koje one­mogućava pobijanje istog redovnim pravnim lijekom (Vidi: Pravosnažnost upravnog akta).

KONDEMNATORNA TUžBA (TUžBA ZA ČINIDBU) – tužba u parnič­nom postupku kojom se traži da sud obaveže tuženika da ne­što učini, odnosno da nešto ne učini ili da se od nečega uzdrži (Vidi: Deklaratorna tužba, Konstitutivna tužba).

KONDEMNATORNA PRESUDA – presuda kojom parnični sud obavezuje tuženika da nešto učini, odnosno da nešto ne učini ili da se od nečega uzdrži (Vidi: Deklaratorna presuda, Konstitutiv­na presuda).

KONSTITUTIVNA (PREOBRAžAJNA) TUžBA – tužba u parničnom po­stupku kojom se zahtjeva promena (preobražaj) nekog prav­nog odnosa (razvod braka, promena odluke o izdržavanju) (Vidi: Deklaratorna tužba, Kondemnatorna tužba).

KONSTITUTIVNA (PREOBRAžAJNA) PRESUDA – presuda kojom par­nični sud menja, preobražava neki postojeći pravni odnos (raz­vodi brak i sl.) (Vidi: Deklaratorna presuda, Kondemnatorna presuda).

KRAJNJA NUŽDA – u građanskopravnom smislu, osnov isključenja odgovornosti za naknadu štete ukoliko se zbog hitne potrebe povredi tuđe dobro da bi se otklonila opasnost povrede sopstvenog dobra; u krivičnopravnom smislu, osnov koji isključu­je postojanje krivičnog djela, postoji kada je djelo učinjeno da bi učinilac od sebe ili drugog otklonio istovremenu neskrivlje­nu opasnost koja se na drugi način nije mogla otkloniti, ukoli­ko učinjeno zlo nije vjeće od zla koje je pretilo (Vidi: Prekora­čenje krajnje nužde).

KRIVIČNA ODGOVORNOST – krivično je odgovoran onaj učinilac koji je prilikom izvršenja krivičnog djela bio uračunljiv i koji je krivič­no djelo izvršio s umišljajem ili iz nehata (zakon određuje kada će se odgovarati i za krivična djela učinjena iz nehata); posto­janje krivične odgovornosti (uračunljivost i vinost) neophodan je uslov za izricanje kazni, kao vrste krivičnih sankcija.

KRIVIČNA PRIJAVA – usmeno ili pismeno obaveštenje nadležnom javnom tužiocu da je izvršeno krivično djelo za koje se goni po službenoj dužnosti.

KRIVIČNE SANKCIJE – prinudne mjere države koje se primenjuju pre-ma učiniocima krivičnih djela (Vidi: Vaspitne mjere, Zatvor, Ka­zna, Mjere bezbjednosti, Novčana kazna, Sudska opomena, Uslovna osuda).

KRIVIČNO DJELO – društveno opasno djelo koje je propisano zakonom i čija su obeležja određena zakonom.

KRIVIČNO PRAVO – sistem zakonskih propisa kojima se određuju kri­vična djela, krivične sankcije i uslovi za utvrđivanje krivične od­govornosti i uslovi za kažnjavanje učinilaca krivičnih djela.

KRIMINALISTIKA – naučna disciplina koja stručnim postupcima, mjera­ma i praktičnim metodama traži, proučava i usavršava načine, postupke i metode radi rasvetljavanja krivičnih djela.

KRIMINALITET –ukupnost krivičnih djela u jednom društvu u određenom periodu (Vidi: Delinkvencija).

KRIMINOLOGIJA – nauka koja se bavi proučavanjem uzroka kriminaliteta.

L

LITISPENDENCIJA –postojanje parničnog postupka koji se između istih stranaka i po istom tužbenom zahtjevu već vodi pred par­ničnim sudom, poslijedica je odbacivanje tužbe koja bi bila ka­snije podnijeta.

LIČNA PRAVA – prava nad ličnim dobrima (pravo na život, na telesni integritet, na čast i ugled, na ljudsko dostojanstvo, na privat­nost i sl.).

LIKVIDACIJA PRAVNOG LICA – način prestanka solventnog pravnog lica (preduzeća, banke) zbog izrečene mjere zabrane obavlja­nja djelatnosti, prestanka prirodnih uslova za obavljanje djelat­nosti, proteka roka za koji je pravno lice osnovano, te zbog brisanja ništavog upisa u sudski registar (Vidi: Stečaj)

LIKVIDACIONO VJEĆE – organ vođenja postupka likvidacije.

LIKVIDACIONI UPRAVNIK – organ vođenja postupka likvidacije.

LIŠENJE POSLOVNE SPOSOBNOSTI – vanparnični postupak u ko­jem sud ispituje da li je punoljetno lice sposobno za normalno rasuđivanje i staranje o sopstvenim interesima, te odlučuje o potpunom ili delimičnom lišenju poslovne sposobnosti kad utvr­di da za to postoje zakonom predviđeni razlozi, kao i o vraća­nju poslovne sposobnosti.

LIŠENJE RODITELJSKOG PRAVA – vanparnični sud u kojem sud liša­va roditelje roditeljskog prava u slučajevima zloupotrebe dece ili zanemarivanja roditeljskih obaveza, te odlučuje o vraćanju roditeljskog prava ako za to postoje uslovi.

M

MALOLETNIČKI ZATVOR – najstroža sankcija koja se može izreći starijem maloletniku (16-18 godina) koji je učinio krivično djelo za koje je zakonom propisana kazna teža od pet godina zatvora, a zbog teških poslijedica i visokog stepena krivične odgovor­nosti ne bi bilo opravdano izreći vaspitnu mjeru.

MATERIJALNO PRAVO – skup pravnih normi sadržanih u brojnim zakonima (Zakon o osnovama svojinsko-pravnih odnosa, Zakon o obligacionim odnosima, Zakon o nasleđivanju, Krivični za­kon i sl.) kojima se propisuje sticanje, korišenje, prestanak i zaštita subjektivnih prava, te predviđaju krivična djela, uslovi odgovornosti za izvršeno krivično djelo i krivične sankcije koje se mogu izreći učiniocu krivičnog djela.

ME\UPRESUDA – odluka kojom parnični sud, u parnicama gde se zahtjeva isplata novčanog iznosa, odlučuje samo o osnovanosti tužbenog zahtjeva, ali ne i visini zahtjeva.

MJERE BEZBJEDNOSTI – sankcije usmjerene na otklanjanje potencijalno opasnih situacija koje proističu iz ličnosti učinioca ili iz nekih stvarnih okolnosti, odnosno na otklanjanje stanja ili uslova ko­ji mogu biti od uticaja da učinilac ubuduće ne vrši krivična djela (Vidi: Zabrana vršenja poziva, djelatnosti ili dužnosti, Za­brana upravljanja motornim vozilom, Obavezno psihijatrijsko lijećenje i čuvanje u zdravstvenoj ustanovi, Obavezno psihija­trijsko lijećenje na slobodi, Obavezno lijećenje alkoholičara i nar­komana, Oduzimanje predmeta, Proterivanje stranca iz zemlje).

MJERE UPOZORENJA – sankcije koje krivični sud izriče odgovornom učiniocu krivičnog djela u situacijama kada na osnovu svih okolnosti proceni da će i pretnjom kažnjavanja postići svrhu kažnjavanja (Vidi: Sudska opomena, Uslovna osuda).

MJERITORNA SUDSKA ODLUKA – u parničnom postupku, odluka o predmetu spora, odluka o suštini spora.

MJERITUM – u krivičnom postupku, glavni predmet odlučivanja (postojanje krivičnog djela, krivične odgovornosti i odlučivanje o kri­vičnoj sankciji).

MJESNA NADLEŽNOST – pravo i dužnost stvarno nadležnog suda (krivičnog ili građanskog ili suda koji rješava u postupcima po privrednim prijestupima) ili drugog organa (prekršajnog) ili upravnog organa da rješava u konkretnoj pravnoj stvari sa svoje teritorije (Vidi: Stvarna nadležnost, Sud, Upravni organ, Funkcionalna nadležnost).

N

NADLEžNOST SUDA – ovlašenje suda da postupa u određenoj prav­noj stvari (Vidi: Mjesna nadležnost, Stvarna nadležnost, Funkcionalna nadležnost)

NASLEDNIK –fizičko ili pravno lice koje na osnovu zakona ili zavešta­nja nasleđuje ostavioca

NASLEDNO PRAVO – skup pravnih propisa koji uređuju nasleđivanje, odnosno pravo nekog lica da stekne određena prava na zaostavštini

NAČELO LEGALITETA – osnovno načelo krivičnog prava prema kojem krivično djelo i krivična sankcija moraju biti propisani pre izvršenja krivičnog djela

NE BIS IN IDEM –načelo krivičnoprocesnog prava prema kojem jed­nom pravosnažno presuđena krivična stvar ne može ponovo biti predmet krivičnog postupka

NEZNATNA DRUŠTVENA OPASNOST – osnov koji uz krajnju nuždu i nužnu odbranu isključuje postojanje krivičnog djela; mala opasnost, neznatnost ili odsustvo štetnih poslijedica

NEZNATNA DRUŠTVENA ŠTETNOST – osnov isključenja postojanja privrednog prijestupa

NEMATERIJALNA ŠTETA – šteta nastala povredom ličnih prava (fizičkog ili psihičkog integriteta, bol, strah, povreda časti i ugleda, naruženost) (Vidi: Šteta)

NEPOKRETNE STVARI – stvari koje se ne mogu pomjerati bez ošteće­nja njihove suštine

NEPOSREDNA OPTUžNICA –optužni akt koji se može podići bez spro­vođenja istrage ukoliko se radi o krivičnom djelu za koje je zaprećena kazna do pet godina zatvora i ukoliko prikupljeni podaci koji se odnose na djelo i učinioca pružaju dovoljno osno­va za optuženje

NEHAT – oblik vinosti, lakši od umišljaja, nevoljno ostvarenje krivičnog djela (Vidi: Nesvjesni nehat, Svjesni nehat, Direktni umišljaj, Even­tualni umišljaj, Vinost)

NESVJESNI NEHAT – najlakši oblik vinosti, postoji kada učinilac krivičnog djela nije bio svjestan da svojim ponašanjem može prouzrokovati zabranjenu poslijedicu, iako je prema svojim ličnim svojstvima i drugim okolnostima bio dužan i mogao biti svjestan te mogućnosti

NEURAČUNLJIVOST –nesposobnost učinioca krivičnog djela da shva­ti značaj svog djela i da upravlja svojim postupcima prilikom izvršenja krivičnog djela; neuračunljivom učiniocu krivičnog djela ne izriče se kazna već mjera bezbjednosti obaveznog psihijatrijskog lečenja ili čuvanja u zdravstvenoj ustanovi ili obave­znog psihijatrijskog lečenja na slobodi (Vidi: Mjere bezbjednosti, Obavezno psihijatrijsko lijećenje ili čuvanje u zdravstvenoj ustanovi, Obavezno psihijatrijsko lijećenje na slobodi).

NOVČANA KAZNA – vrsta imovinske kazne koja se sastoji u obavezi učinioca krivičnog djela, prekršaja ili privrednog prijestupa da u korist države, u određenom roku, plati odmjereni novčani iz­nos.

NUžNA ODBRANA –odbrana koja je potrebna da bi se od sebe ili drugog lica odbio istovremeni, protivpravni napad, osnov is­ključenja postojanja krivičnog djela, djelo učinjeno u nužnoj od­brani nije krivično djelo (Vidi: Prekoračenje nužne odbrane).

O

OBAVEZNA ODBRANA – Zakonik o krivičnom postupku predviđa slučajeve kada okrivljeni mora imati branioca, i to: ako je okrivlje­ni nem, gluv ili nesposoban da se sam uspešno brani, ako se postupak vodi zbog krivičnog djela za koje se može izreći kazna zatvora preko deset godina ili teža kazna, ako je okrivljenom određen pritvor, ako se okrivljenom sudi u odsustvu.

OBAVEZNI PRITVOR – pritvor, kao mjera obezbeđenja prisustva okri­vljenog u krivičnom postupku uvijek će se odrediti: protiv lica za koje postoji osnovana sumnja da je izvršilo krivično djelo za koje je po zakonu propisana kazna zatvora od dvadeset godi­na ili teža kazna, i protiv optuženog kome je presudom prvo­stepenog suda izrečena kazna zatvora od pet godina ili teža kazna, ako se optuženi već ne nalazi u pritvoru, a to je oprav­dano zbog načina izvršenja ili drugih posebno teških okolno­sti krivičnog djela.

OBAVEZNO LIJEĆENJE ALKOHOLIČARA I NARKOMANA – mjera bezbjednosti koja se izriče učiniocu krivičnog djela koji je ovo djelo izvršio usled zavisnosti od stalne upotrebe alkohola ili opojnih droga i kod koga postoji opasnost da će usled ove zavisnosti i dalje vršiti krivična djela.

OBAVEZNO PSIHIJATRIJSKO LIJEĆENJE I ČUVANJE U ZDRAVSTVE­NOJ USTANOVI – mjera bezbjednosti koja se izriče učiniocu krivičnog djela koji je ovo djelo izvršio u stanju neuračunljivosti ili bitno smanjene uračunljivosti, te da je opasno za svoju oko­linu, a da je lijećenje u psihijatrijskoj ustanovi neophodno da bi se uklonile ove okolnosti.

OBAVEZNO PSIHIJATRIJSKO LIJEĆENJE NA SLOBODI – važi isto što i u prethodnoj tački, s tim što je za otklanjanje opasnosti dovoljno i lijećenje na slobodi.

OBLIGACIONI ODNOS – građansko-pravni odnos između dva lica, povjerioca, s jedne strane i dužnika, s druge strane, koji podrazu­meva pravo povjerioca da od dužnika zahtjeva nekakvo činje­nje ili nečinjenje, a dužnik ima obavezu da to učini.

OBLIGACIONO PRAVO – skup pravnih normi koji reguliše obligacione odnose.

OBUSTAVA KRIVIČNOG POSTUPKA – način okončanja krivičnog po­stupka zbog smrti okrivljenog, trajnog duševnog oboljenja, od­ustanka tužioca od gonjenja, zato što djelo koje je predmet optužbe nije krivično djelo, zbog nepostojanja krivične odgovornosti, zbog Zastarjelosti, ako postoji akt amnestije ili pomi­lovanja, druge okolnosti koje trajno isključuju krivično gonje­nje, ako nema dovoljno dokaza.

ODBIJAJUĆA PRESUDA – presudu kojom se optužba odbija sud će izreći: ako je tužilac od započinjanja do završetka glavnog pretresa odustao od optužbe ili je oštećeni odustao od predloga za gonjenje, ako je optuženi za isto djelo već pravosnažno osuđen, oslobođen od optužbe, ili je optužba protiv njega pravosnažno odbijena ili je postupak protiv njega pravosnažno ob­ustavljen, ako je optuženi aktom amnestije ili pomilovanja oslo­bođen od gonjenja ili se krivično gonjenje ne može preduzeti zbog Zastarjelosti.

ODGOVOR NA INFORMACIJU – pravo na iskaz kojim se uzvraća (re­plika) na nepotpunu informaciju da bi se ova učinila potpuni­jom, istinitom, objektivnom.

ODGOVOR NA TUžBU – parnična radnja tuženika kojom se izjašnjava na navode iz tužbe, predlažući dokaze radi utvrđivanja činje­nica koje mu idu u korist.

ODGOVORNO (OKRIVLJENO) LICE PRAVNOG LICA – subjekt u pri­vrednom prijestupnom postupku, zakonski zastupnik pravnog lica ili lice s posebnim ovlašenjima u pravnom licu koje je odgovorno za učinjeni privredni prijestup i protiv kojeg je pod-net optužni predlog zbog privrednog prijestupa.

ODMJERAVANJE KAZNE – određivanje vrste i mjere kazne koja se izriče učiniocu krivičnog djela.

ODUZIMANJE PREDMETA – mjera bezbjednosti predviđena u svim kaznenim postupcima; smisao je da se oduzmu predmeti koji su upotrebljeni, nastali ili bili namenjeni izvršenju krivičnog djela, prekršaja ili privrednog prijestupa.

OKRIVLJENI –u širem smislu naziv za osumnjičeno, okrivljeno, optuže­no i osuđeno lice; u užem smislu, lice protiv koga je podnet zahtjev za sprovođenje istrage, ili je podignuta optužnica, op­tužni predlog ili privatna tužba; takođe i naziv za okrivljenog u prekršajnom postupku i privredno-prijestupnom postupku (Vi­di: Odgovorno lice pravnog lica, Okrivljeno pravno lice).

OKRIVLJENO PRAVNO LICE – stranka u privredno-prijestupnom postupku, pravno lice protiv koga je podnet optužni predlog zbog privrednog prijestupa (Vidi: Odgovorno lice pravnog lica).

OLAKŠAVAJUĆE OKOLNOSTI – okolnosti objektivnog ili subjektivnog karaktera koje utiču da se krivično odgovornom učiniocu kri­vičnog djela, unutar zakonom propisanih granica, izrekne bla­ža kazna, bilo po vrsti, bilo po mjeri.

OTEŽAVAJUĆE OKOLNOSTI – okolnosti objektivnog ili subjektivnog karaktera koje utiču da se krivično odgovornom učiniocu kri­vičnog djela, unutar zakonom propisanih granica, izrekne stroža kazna, bilo po vrsti, bilo po mjeri

OPOZIV USLOVNE OSUDE – izvršenje kazne zatvora utvrđene u uslov­noj osudi u slučaju novoučinjenog krivičnog djela, ranije uči­njenog krivičnog djela ili neispunjenja određenih obaveza

OPOMENA U PREKRŠAJNOM POSTUPKU – vaspitna mjera koja se u prekršajnom postupku izriče prema maloljetnom učiniocu pre­kršaja

OPTUŽENI –lice protiv koga je optužnica stupila na pravnu snagu

OPTUŽNICA –optužni akt ovlašenog tužioca, javnog tužioca ili ošte­ćenog kao tužioca, za krivična djela za koja je zaprećena ka­zna zatvora preko tri godine

OPTUŽNI PREDLOG – optužni akt ovlašenog tužioca, javnog tužioca ili oštećenog kao tužioca za krivična djela za koja je zaprećena kazna zatvora do tri godine

OPTUŽNI PREDLOG ZA PRIVREDNI PRIJESTUP – inicijalni akt javnog tužioca ili oštećenog kao tužioca kojim se pokreće postupak po privrednim prijestupima

OSLOBAĐAJUĆA PRESUDA – presuda kojom se okrivljeni oslobađa od optužbe i koju će sud izreći: ako djelo za koje se optužuje po zakonu nije krivično djelo, ako ima okolnosti koje isključuju krivičnu odgovornost, ako nije dokazano da je optuženi učinio djelo za koje se optužuje.

OSLOBOĐENJE OD KAZNE – ovlašenje suda da krivično odgovor­nog učinioca krivičnog djela, pod zakonom propisanim uslovi­ma, oslobodi od kazne (prekoračenje nužne odbrane, krajnje nužde, ako je djelo učinjeno iz nehata, ako učinilac krivičnog djela i sam trpi teške poslijedice krivičnog djela…)

OSNOVANA SUMNJA – viši stepen verovatnoće da je neko lice izvršilo krivično djelo, stepen verovatnoće koji je dovoljan za sprovođenje istrage

OSUĐUJUĆA PRESUDA – presuda koju će sud izreći kad utvrdi da je okrivljeni učinio krivično djelo koje mu se stavlja na teret i da mu treba izreći uslovnu osudu ili kaznu ili ga oglasiti krivim, a osloboditi ga od kazne.

OSUMNJIČENI – lice prema kome je pre pokretanja krivičnog postup­ka organ unutrašnjih poslova preduzeo neku radnju zbog po­stojanja osnova sumnje da je izvršio krivično djelo.

OCJENA DOKAZA – aktivnost suda ili upravnog organa koja se sastoji u vrednovanju izvedenih dokaza u odnosu na činjenice koje su predmet dokazivanja, a od kojih zavisi rješenje konkretne prav­ne (upravne) stvari.

OŠTEĆENI – u građanskopravnom smislu, lice čije je neko lično ili imo­vinsko pravo ugroženo ili povređeno deliktnom radnjom štet­nika; u krivičnopravnom smislu, lice čije je neko lično ili imo­vinsko pravo ugroženo ili povređeno krivičnim djelom.

OŠTEĆENI KAO TUŽILAC – pravno ili fizičko lice čije je neko lično ili imovinsko pravo povređeno ili ugroženo krivičnim djelom i ko­je je u propisanom roku preuzelo gonjenje nakon što je javni tužilac našao da nema mesta krivičnom gonjenju ili je u toku postupka odustao od gonjenja za krivično djelo za koje se go­ni po službenoj dužnosti.

P

PARICIONI ROK – rok za dobrovoljno izvršenje činidbe koja je određe­na presudom ili koji određuju stranke u sudskom poravnanju.

PARNIČNA SPOSOBNOST (POSTULACIONA SPOSOBNOST) – svoj­stvo stranke da može samostalno i punovažno preduzimati radnje pred sudom, parnična sposobnost se izjednačava s poslovnom sposobnošu koju fizička lica stiču punoljetstvom, a gube smrću, proglašenjem lica za umrlo i lišenjem poslovne sposobnosti (Vidi: Poslovna sposobnost).

PARNIČNI POSTUPAK – postupak u kojem sud raspravlja i odlučuje u sporovima iz ličnih i porodičnih odnosa, iz radnih odnosa, kao i iz imovinskih i drugih građanskopravnih odnosa fizičkih i prav­nih lica (Vidi: Spor).

PENOLOGIJA – nauka koja se bavi proučavanjem kazni i drugih vrsta krivičnih sankcija, njihovom primenom i izvršenjem, kao i nji­hovim dejstvom (Vidi: Krivična sankcija).

PLATNI NALOG – vrsta sudske odluke u parničnom postupku kojom sud, postupajući po tužbi, a na osnovu verodostojne isprave (Vidi: Vjerodostojna isprava) obavezuje tuženika da plati nov­čani iznos obuhvaćen tužbenim zahtjevom, čija se visina do­kazuje verodostojnom ispravom.

POVJERILAC – lice koje ima pravo da od nekog lica (dužnika) zahtjeva neku činidbu, nečinjenje ili uzdržavanje (Vidi: Dužnik).

POVLAČENJE TUŽBE – parnična radnja kojom tužilac odustaje od zahtjeva da sud odluči o osnovanosti njegovog zahtjeva; tužilac može kasnije podneti identičnu tužbu (Vidi: Tužba).

POVRAT – ponovno izvršenje krivičnog djela od strane lica koje je ranije već bilo osuđeno zbog izvršenja nekog krivičnog djela (Vidi: Krivično djelo).

POVRAĆAJ U PREĐAŠNJE STANJE – institut svih procesnih zakona koji omogućava učesniku u postupku da otkloni negativne poslijedice koje su prouzrokovane propuštanjem da se preduzme određena radnja u postupku; da bi se dozvolio povraćaj u pre­đašnje stanje razlozi zbog kojih je propušteno preduzimanje procesne radnje moraju biti opravdani.

PODNESAK – pismeno koje sadrži procesnu radnju učesnika u postup­ku preduzetu van ročišta ili pretresa (optužnica, privatna tu­žba, tužba u parničnom postupku, odgovor na tužbu, predlog za izvršenje, žalba i slično).

PODSTREKAVANJE – oblik saučesništva, umišljajno navođenje nekog lica na izvršenje krivičnog djela, izazivanje ili učvršivanje u namjeri podstrekavanog lica da izvrši krivično djelo (Vidi: Po­maganje, Saizvršilaštvo, Saučesništvo).

POZIVANJE – osnovna mjera radi obezbeđenja prisustva okrivljenog u krivičnom, prekršajnom i privrednoprijestupnom postupku; ta­kođe, osnovni način komunikacije suda i upravnog organa sa učesnicima u postupku.

POJAČAN NADZOR ORGANA STARATELJSTVA – vrsta mjere pojača­nog nadzora u okviru vaspitnih mjera kao specifičnih vrsta kri­vičnih sankcija koje se izriču maloletnicima, najoštrija mjera pojačanog nadzora.

POJAČAN NADZOR OD STRANE RODITELJA ILI STARAOCA – vas­pitna mjera koja se izriče maloletniku koji je zbog propuštanja adekvatnog nadzora i brige roditelja ili staraoca dospeo u sta­nje vaspitne zapuštenosti (Vidi: Starateljski organ)

POJAČAN NADZOR U DRUGOJ PORODICI –vaspitna mjera koja se izriče maloletniku čiji roditelji ili staralac nisu u mogućnosti da nad njim vrše nadzor.

POKUŠAJ – umišljajno započinjanje izvršenja krivičnog djela koje nije dovršeno.

POMAGANJE –oblik saučesništva koji se sastoji u umišljajnom predu­zimanju radnje kojom se doprinosi drugom licu da izvrši kri­vično djelo.

POMILOVANJE – akt najvišeg nosioca izvršne vlasti (Predsednika Re­publike) kojim se poimenično određenom licu daje oslobođe­nje od gonjenja ili potpuno ili delimično oslobođenje od izvr­šenja kazne, zamenjuje se izrečena kazna blažom kaznom ili uslovnom osudom, ili se određuje brisanje osude, ili se ukida, odnosno određuje kraće trajanje određene pravne poslijedice osude ili mjere bezbjednosti (Vidi: Abolicija, Amnestija).

PONAVLJANJE POSTUPKA – vanredni pravni lijek, institut procesnih zakona koji predviđa mogućnost ponavljanja postupka koji je pravosnažno okončan odlukom koja se temelji na lažnoj is­pravi, iskazu ili kada se pojave nove činjenice koje ukazuju na potrebu donošenja drugačije odluke.

PORODIČNO PRAVO – sistem pravnih normi kojima se uređuju lični i imovinski odnosi koji nastaju između članova porodice koji uglavnom nastaju iz braka i činjenice postojanja srodstva.

POROTNO SUĐENJE – oblik učeša građana u ostvarivanju sudijske funkcije, neposredno vršenje sudijske funkcije građana zajedno sa izabranim (profesionalnim) sudijama.

POSLOVNA SPOSOBNOST – sposobnost da se sopstvenom izjavom volje zaključi pravni posao koji za poslijedicu ima nastanak, prenos, promenu ili prestanak subjektivnih građanskih prava; fizičko lice poslovnu sposobnost stiče punoljetstvom, a prav­no lice osnivanjem, odnosno upisom u registar nadležnog trgovinskog suda (Vidi: Trgovinski sud).

POTERNICA –naredba nadležnog organa koja se dostavlja organima unutrašnjih poslova radi izvršenja s ciljem pronalaženja i dovođenja okrivljenog ili osuđenog lica koje se nalazi u bjekstvu.

POUKA O PRAVNOM LIJEKU – uputstvo koje sud daje u pismeno izrađenoj odluci upozoravajući stranku koji pravni lijek, u kom roku i kom organu, može izjaviti.

PRAVNA ZABLUDA – pogrešna predstava ili nepostojanje predstave o postojanju i značenju pravne norme; u krivičnom pravu zablu­da se ogleda u pogrešnoj predstavi o zabranjenosti učinjenog djela.

PRAVNA SPOSOBNOST – svojstvo pravnog ili fizičkog lica da bude titular prava ili obaveza; fizička lica stiču pravnu sposobnost rođenjem (u određenim slučajevima, čak i začeto, a nerođeno dete), a gube je smrću ili proglašenjem nestalog lica za umrlo, dok pravna lica pravnu sposobnost stiču osnivanjem, odno­sno upisom u registar koji vodi nadležni organ, a gube je pre­stankom pravnog lica usled stečaja ii likvidacije (Vidi: Stečaj, Likvidacija).

PRAVNE POSLIJEDICE OSUDE – institut krivičnog prava do čije prime-ne dolazi na osnovu samog zakona, osudom na određenu kaznu ili za određeno djelo, a sastoji se u gubitku ili zabrani sticanja određenih prava (npr. prestanak vršenja određenih funkcija u državnim organima, prestanak radnog odnosa, gu­bitak čina, zabrana sticanja zvanja, zabrana sticanja dozvola).

PRAVNI LIJEK – radnja stranke ili drugog ovlašenog lica kojom se pobija prvostepena sudska odluka ili odluka upravnog organa (Vi­di: Vanredni pravni lijek, žalba, Prigovor).

PRAVNI SUBJEKT – fizičko ili pravno lice koje je nosilac nekog prava ili koje je opterećeno nekom obavezom.

PRAVNO LICE – organizacija koja ima svojstvo subjekta prava (predu­zeće, banka, zadruga, osiguravajuće društvo), nastaje upisom u odgovarajući registar koji vodi nadležni državni organ (Trgo­vinski sud, ministarstvo), a na osnovu odluke osnivača (ugovorom ili odlukom).

PRAVNOSNAŽNOST (PRAVOSNAŽNOST) – svojstvo sudske odluke koje znači da se takva odluka više ne može pobijati redovnim pravnim lijekom.

PRAVNOSNAžNOST UPRAVNOG AKTA – svojstvo akta upravnog organa koje onemogućava pobijanje tog akta u upravnom spo­ru.

PREBIVALIŠTE – mesto gde jedno lice ima centar svojih životnih aktivnosti s namerom da se tu stalno nastani, poseban značaj pri­likom određivanja nadležnosti suda ili organa uprave za po­stupanje u određenoj pravnoj stvari.

PREDLOG ZA IZVRŠENJE – inicijalni akt sudskog izvršnog postupka kojim Povjerilac, na osnovu izvršne isprave, zahtjeva od suda da prinudnim putem izvrši ono što je označeno u samoj izvr­šnoj ispravi (Vidi: Izvršna isprava).

PREDMET IZVRŠENJA –stvar ili imovinsko pravo dužnika na kojem se sprovodi izvršenje (Vidi: Izvršni sudski postupak, Izvršni admi­nistrativni-upravni postupak).

PREDUMIŠLJAJ – institut koji nije predviđen našim zakonodavstvom, a predstavlja poseban oblik vinosti koji odlikuje hladno, prora­čunato i duže razmišljanje o krivičnom djelu, načinu, sredstvi­ma i drugim okolnostima njegovog izvršenja; ove okolnosti se u našem zakonodavstvu mogu uzeti u obzir kod odmjeravanja kazne prilikom ocjene stepena krivične odgovornosti.

PREINAČENJE PRESUDE – odluka kojom sud koji odlučuje po redovnom ili vanrednom pravnom lijeku donosi drugačiju odluku u odnosu na pobijanu odluku, ukoliko je činjenično stanje pra­vilno utvrđeno, ali je pogrešno primenjeno materijalno pravo (Vidi: Materijalno pravo).

PREINAČENJE OPTUŽNICE – promena identiteta optužnice izmjenom nekog njenog elementa (krivičnog djela koje se stavlja na teret okrivljenom, promenom kvalifikacije djela, proširenjem za ne­ko drugo krivično djelo i sl.).

PREINAČENJE TUŽBE – promena identiteta tužbe, kao inicijalnog akta parničnog postupka, promenom lica obuhvaćenih tužbom (su­bjektivno preinačenje) ili promenom tužbenog zahtjeva (objek­tivno preinačenje) (Vidi: Tužba, Tužbeni zahtjev).

PREJUDICIJELNA PITANJA – pravna pitanja za čije je rješavanje nadležan sud ili drugi državni organ u nekom drugom postupku, a od čijeg prethodnog rješenja zavisi rješavanje u konkretnom postupku.

PREKORAČENJE KRAJNJE NUŽDE – postoji onda kada lice koje ot­klanja opasnost od jednog pravnog dobra pri tome povredi dobro trećeg lica koje je vjeće vrednosti od onoga koje se šti­tilo.

PREKORAČENJE NUŽNE ODBRANE – postoji onda kada napadnuti prilikom odbijanja napada povredi napadačevo dobro dalijeko vjeće vrednosti nego što je vrednost dobra koje je napadnuto; postoji i ako se napadom uzvrati na napad koji uopšte nije postojao ili koji je prestao.

PREKLUZIJA – gubljenje prava na preduzimanje procesne radnje zbog proteka zakonom propisanog roka.

PREKRŠAJ – povreda javnog poretka utvrđena zakonom ili drugim propisom za koji je predviđena kazna i zaštitna mjera.

PREKRŠAJNA KAZNA – prinudna mjera predviđena zakonom ili propisom donijetim na osnovu zakona koju odgovornom učiniocu prekršaja izriče nadležni državni organ, a koja se sastoji u oduzimanju ili ograničavanju sloboda i prava; našim zakonodavstvom za prekršaje su predviđene kazna zatvora i novčana kazna.

PREKRŠAJNA PRIJAVA – osnovni inicijalni akt za vođenje prethodnog prekršajnog postupka.

PREKRŠAJNE SANKCIJE – mjere državne prinude koje se preduzima­ju prema učiniocima prekršaja radi suzbijanja i sprečavanja ovakvih kažnjivih ponašanja; previđene su sledeće sankcije: kazna zatvora, novčana kazna, opomena, zaštitne mjere i vaspitne mjere.

PREKRŠAJNI ORGANI – organi vođenja prekršajnog postupka; prekršajni postupak u prvom stepenu vode opštinske sudije za prekršaje, dok u drugom stepenu postupaju veća za prekršaje; za prekršaje kojima se povređuju savezni propisi prekršajni postupak u prvom stepenu vode savezni organi za prekršaje, a u drugom stepenu Savezno vjeće za prekršaje (Vidi: Sudija za prekršaje, Vjeće za prekršaje).

PREKRŠAJNI POSTUPAK – postupak u kojem se na osnovu zakonom utvrđenih opštih uslova i na osnovu sistema sankcija propisa­nog opštim aktima utvrđuje odgovornost i kažnjavaju učinioci prekršaja.

PRESUDA – u građanskopravnom smislu, sudska odluka kojom se mjeritorno odlučuje o tužbenom zahtjevu (Vidi: Deklaratorna presuda, Kondemnatorna presuda, Konstitutivna presuda); u krivičnopravnom smislu, sudska odluka kojom sud u potpunosti rasvetljava i razrješava krivičnu stvar (Vidi: Odbijajuća presu­da, Oslobađajuća presuda, Osuđujuća presuda); u privrednoprijestupnom postupku važi, uglavnom, ono što je rečeno za presude u krivičnom postupku; u upravnom sporu, odluka ko­jom nadležni sud odlučuje o zakonitosti konačnog upravnog akta (Vidi: Upravni spor).

PRESUDA ZBOG IZOSTANKA – parnični sud će ovakvu presudu do­neti ako uredno pozvani tuženik ne dođe na prvo ročište za glavnu raspravu, a tužbeni zahtjev ne ospori, ili dođe na ovo ročište, ali se ne upusti u raspravljanje .

PRESUDA NA OSNOVU ODRICANJA – presuda koju parnični sud donosi kada se tužilac odrekne tužbenog zahtjeva; odricanjem od tužbenog zahtjeva tužilac se odriče prava da prinudnim pu­tem ostvaruje postavljeni zahtjev.

PRESUDA NA OSNOVU PRIZNANJA – presuda koju sud donosi kada tuženik prizna postavljeni tužbeni zahtjev.

PRETKRIVIČNI POSTUPAK – skup aktivnosti usmjerenih na otkrivanje krivičnih djela, otkrivanje učinilaca krivičnih djela, hapšenje učinilaca krivičnih djela, otkrivanje i obezbeđenje dokaza, podno­šenje krivične prijave i odlučivanje nadležnog tužilaštva o osno­vanosti krivične prijave.

PRIVATNA ISPRAVA – svaki predmet na kojem se nalazi zapis od značaja za pravne odnose, a koju je izdao ili sačinio pojedinac.

PRIVATNA KRIVIČNA TUŽBA – optužni akt koji se podnosi za krivična djela za koja je zakonom predviđeno da se gone po privatnoj tužbi, lakša krivična djela, zaprećena novčana kazna ili kazna zatvora do jedne godine.

PRIVATNI TUŽILAC – ovlašeni tužilac za podnošenje privatne krivične tužbe (Vidi: Privatna krivična tužba).

PRIVREDNI PRIJESTUP –društveno štetna povreda propisa o privred­nom ili finansijskom poslovanju koja je prouzrokovala ili je mo­gla prouzrokovati teže poslijedice, a koja je propisom nadle­žnog organa (zakon, uredba) određena kao privredni prijestup.

PRIVREDNI SUD – U Bosni i Hercegovini su 01.06.2010 godine, uvedeni Privredni sudovi u Entitet Republike Srpske.

PRIVREDNO PRAVO – grana prava koja izučava pravni status privrednih subjekata (preduzeća, banke, zadruge, organizacije za osi­guranje i sl.) i pravne poslove koji oni zaključuju u međusob­nim odnosima.

PRIVREDNOPRIJESTUPNE SANKCIJE – prinudne mjere koje se izriču odgovornim učiniocima privrednih prijestupa; predviđene sank­cije jesu: novčana kazna, uslovna osuda i zaštitne mjere.

PRIVREDNOPRIJESTUPNI POSTUPAK – skup aktivnosti koje se prema zakonom propisanim pravilima provode pred nadležnim or­ganom s ciljem utvrđivanja postojanja privrednog prijestupa, te izricanja sankcije odgovornom učiniocu privrednog prijestupa.

PRIGOVOR – redovni pravni lijek koji može izjaviti dužnik protiv rješenja o izvršenju, kao i redovni pravni lijek u parničnom postupku pro­tiv platnog naloga.

PRIJAVA PRIVREDNOG PRIJESTUPA – inicijalni akt koji može prethoditi optužnom predlogu za privredni prijestup.

PRINUDNO PORAVNANJE – sporazum između Povjerilaca i nelikvid­nog ili insolventnog dužnika kojim poverioci umanjuju ili odla­žu dospevanje svojih potraživanja, a dužnik se obavezuje da takva potraživanja u određenom roku izmiri; prinudno porav­nanje sprovodi sud.

PRINUDNO PORAVNANJE (ORGANI PRINUDNOG PORAVNANJA) –organi prinudnog poravnanja su vjeće poravnanja i upravnik prinudnog poravnanja.

PRIPREMNO ROČIŠTE –neobavezna faza u parničnom postupku koja se sprovodi s ciljem pripreme glavne rasprave.

PRITVOR –najteža mjera obezbeđenja prisustva okrivljenog u krivič­nom postupku; prema razlozima zbog kojih se može odrediti mogu se razlikovati obavezni i fakultativni pritvor (Videti detalj­nije u priručniku “Javnost u sudnici”).

PRODUžENJE RODITELJSKOG PRAVA – vanparnični postupak u kojem sud odlučuje o produženju roditeljskog prava nad punoljetnim licem ukoliko to lice, zbog mentalne zaostalosti, dušev­ne bolesti ili telesnih nedostataka, kao i drugih razloga propi­sanih zakonom, nije u stanju da se samo stara o svojim intere­sima.

PROGLAŠENJE NESTALOG LICA ZA UMRLO – jedan od vanparnič­nih postupaka u kojem se, pod zakonom predviđenim uslovi­ma, umrlim proglašava lice koje je nestalo pod okolnostima koje nestalo lice nije moglo preživjeti.

PROTERIVANJE STRANCA IZ ZEMLJE – vrsta mjere bezbjednosti koja se izriče stranom državljaninu, učiniocu krivičnog djela na na­šoj teritoriji, radi onemogućavanja daljeg vršenja krivičnih djela na teritoriji naše države, u Bosni i Hercegovini za ovaj dio je nadležno tijelo: Ministarstvo Sigurnosti BiH – Služba za poslove sa strancima.

PROTIVIZVRŠENJE – izvršni postupak koji dužnik pokreće, na osnovu zakonom predviđenih uslova, tražeći da sud obaveže povjerioca da mu vrati ono što je izvršenjem dobio.

PROTIVTUŽBA – u građanskopravnom smislu, tužba koju tuženik podi­že protiv tužioca, u istoj parnici, a do zaključenja glavne ras­prave; u krivičnopravnom smislu, vrsta optužnog akta čije je postojanje vezano za krivični postupak koji se vodi po privat­noj krivičnoj tužbi od strane oštećenog kao privatnog tužioca.

PUNOMOĆNIK – punoljetno i poslovno sposobno lice koje u ime i za račun stranaka (učesnika) može preduzimati radnje u postup­ku; u krivičnopravnom smislu punomoćnik se pojavljuje kao lice koje u ime i za račun oštećenog ili oštećenog kao tužioca ili privatnog tužioca preduzima radnje u postupku.

R

RADNO PRAVO – skup normi koje regulišu individualne i kolijektivne radne odnose, kao i odnose u neposrednoj vezi s radom.

RASPRAVLJANJE ZAOSTAVŠTINE – vanparnični postupak u kojem sud utvrđuje ko su naslednici umrlog, koja imovina sačinjava njegovu zaostavštinu i koja prava iz zaostavštine pripadaju naslednicima.

RAZVOD BRAKA – prestanak punovažnog braka za života supružnika zbog razloga i na način predviđen zakonom.

REALNA UVREDA – vrsta uvrede, kao krivičnog djela protiv časti i ugleda, koja se ostvaruje ponašanjem koje omalovažava drugo lice (šamar, nepristojni gestovi, pljuvanje, guranje i sl.).

REALNI STICAJ KRIVIČNIH DJELA –postoji kada jedno lice jednom ili više radnji izvrši više krivičnih djela (Vidi: Idealni sticaj krivičnih djela).

REVIZIJA – vanredni pravni lijek u parničnom i vanparničnom postupku koji se, u zakonom predviđenim slučajevima, može podneti protiv pravosnažne presude ili rješenja; po ovom pravnom lijeku odlučuje Vrhovni sud Federacije Bosne i Hercegovine / RS.

REGISTAR PRIVREDNIH ORGANIZACIJA – javna evidencija koju vo­de nadležni trgovinski sudovi i u koju se upisuju sve relevantne činjenice o pravnim licima (osnivanje, statusne promene, prestanak pravnog lica, firma, organizovanje i sl.).

REDOVNI PRAVNI LIJEK – pravno sredstvo kojim stranke pobijaju odlu­ke sudova i državnih organa donete u prvostepenom postupku (Vidi: žalba, Prigovor).

RELATIVNA PRAVA – subjektivna prava čiji je titular ovlašen da od drugog lica (dužnika) zahtjeva određeno ponašanje, predaju neke stvari, isplatu sume novca, neko činjenje ili nečinjenje i sl.

REPUBLIČKI JAVNI TUŽILAC – državni organ koji se nalazi na čelu Republičkog javnog tužilaštva i čije je najvažnije ovlašenje ostvarivanje funkcije državnog tužioca prilikom gonjenja učinilaca krivičnih djela za koje se gonjenje preduzima po službe­noj dužnosti, a preko organizacije okružnih i opštinskih javnih tužilaštava, čiji je starešina (Vidi: Državni tužilac).

RJEŠENJE – oblik sudske odluke ili odluke upravnog organa; u krivičnopravnom smislu, najčeše odluka kojom se rukovodi i upra­vlja postupkom; u građanskopravnom smislu, u parničnom postupku, uglavnom važi ono što je rečeno za rješenje u kri­vičnopravnom smislu, izuzev kada se radi o parnicama zbog smetanja posjeda, kada se rješenjem mjeritorno odlučuje o tu­žbenom zahtjevu; u vanparničnom postupku osnovni oblik od­luke; u upravnom postupku, osnovni oblik odluke (Vidi: Rješenje o o izvršenju).

RJEŠENJE O IZVRŠENJU –odluka izvršnog suda kojom se u cjelini ili delimično usvaja predlog za izvršenje

RJEŠENJE O PREKRŠAJU –odluka nadležnog organa kojom se okončava prekršajni postupak

ROČIŠTE –vreme (termin) u kojem sud i stranke preduzimaju procesne radnje u postupku (važi za sve postupke)

S

SAIZVRŠILAŠTVO –oblik saučesništva koji postoji kada više lica svjesno i voljno zajednički učestvuje u radnji izvršenja krivičnog djela ili na drugi način doprinosi izvršenju krivičnog djela.

SASLUŠANJE STRANAKA – dokazno sredstvo pomoću kojeg sud saslušanjem stranaka utvrđuje činjenice od kojih zavisi rješenje konkretne pravne stvari, izuzev u kaznenim postupcima.

SASLUŠANJE OKRIVLJENOG – dokazno sredstvo pomoću kojeg sud koji provodi kazneni postupak neposredno od okrivljenog sa­znaje činjenice koje su bitne za rješenje konkretne stvari.

SASTAVLJANJE, ČUVANJE, POTVR\IVANJE I PONIŠTAVANJE IS­PRAVA – vrsta vanparničnog postupka u kojem se pred su­dom i uz učeše suda sastavljaju isprave kad je za nastanak prava ili punovažnost pravnog posla potrebno postojanje jav­ne isprave (sudski testament, npr.); postupak u kojem se pro­pisuje čuvanje isprava u sudskom depozitu kada je to potreb­no radi obezbeđenja imovinskih ili drugih prava, postupak u kojem se potvrđuje sadržina privatne isprave (ugovor o doži­votnom izdržavanju, npr) i postupak u kojem se poništavaju isprave na kojima se zasniva neko pravo i čije je posjedovanje nužno za ostvarivanje tog prava, ako je ta isprava izgubljena ili uništena.

SAUČESNIŠTVO – svi oblici zajedničkog preduzimanja radnje više lica kojom se doprinosi izvršenju krivičnog djela (Vidi: Podstreka­vanje, Pomaganje, Saizvršilaštvo).

SVEDOK –bilo koje fizičko lice koje je bilo u stanju da svojim čulima opazi neki životni događaj koji u procesnopravnom smislu pred­stavlja činjenicu na osnovu koje sud ili drugi državni organ rješava konkretnu pravnu stvar; saslušanje svedoka je doka­zno sredstvo.

SVJESNI NEHAT – vid odnosa učinioca krivičnog djela prema izvršenom krivičnom djelu, postoji onda kada je učinilac krivičnog djela bio svjestan da svojom radnjom može prouzrokovati zabranje­nu poslijedicu, ali je olako držao da ona neće nastupiti ili da će je moći otkloniti (Vidi: Vinost).

SVOJINA –skup ovlašenja koja titularu prava svojine na stvari garan­tuju pravo da tu stvar drži, da je koristi i da njom raspolaže u granicama zakona; pozitivni propisi razlikuju državnu, društve­nu i privatnu svojinu (Vidi: Stvarna prava).

SVRHA KAžNJAVANJA – cilj primene prinudnih mjera (sankcija) prema učiniocu kažnjivog ponašanja (krivičnog djela, prekršaja, pri­vrednog prijestupa) jeste generalna prevencija, odnosno od­vraćanje drugih lica od kažnjivih ponašanja, kao i specijalna prevencija, odnosno odvraćanje lica koje je kažnjeno od vrše­nja kažnjivog ponašanja ubuduće.

SEDIŠTE –jedan od elemenata individualizacije pravnog lica, mesto u kojem pravno lice obavlja djelatnost ili mesto odakle upravlja i rukovodi poslovanjem pravnog lica (Vidi: Pravno lice).

SKRAĆENI KRIVIČNI POSTUPAK – krivični postupak koji se na osno­vu optužnog predloga ovlašenog tužioca sprovodi za krivič­na djela za koja je zaprećena novčana kazna ili kazna zatvora do tri godine; ovaj postupak odlikuje sumarnost, odnosno po­jednostavljena pravila postupanja (Vidi: Optužni predlog).

SLUžBENOSTI – stvarna prava na tuđoj stvari; titular službenosti ovla­šen je da u razumnoj mjeri iskorišava tuđu stvar, bez obzira na to ko je vlasnik stvari; tipične službenosti jesu: pravo prola­za preko tuđeg zemljišta, pravo stanovanja, pravo progona stoke preko tuđeg zemljišta i sl.

SMETANJE DRžAVINE – onemogućavanje držaoca da vrši faktičku vlast na stvari ili pravu ili uznemiravanje držaoca pri vršenju faktičke vlasti na stvari ili pravu (Vidi: Državina)

SPOR –situacija u kojoj jedna strana tvrdi da joj pripada neko subjektiv­no pravo ili da joj je neko subjektivno pravo povređeno, dok druga strana poriče postojanje tog prava ili osporava svoju dužnost na odgovarajuće ponašanje.

STARALAC – lice koje postavlja organ starateljstva da se ono nepo­sredno brine o ličnosti, pravima i interesima lica koje, zbog npr. maloletstva, mentalne bolesti, duševne zaostalosti, bole­sti zavisnosti i sl. nije u stanju da se samo brine o sebi.

STARATELJSKI ORGAN (ORGAN STARATELJSTVA) – državni organ ili društvena stručna služba kojoj je zakonom ili drugim opštim aktom povereno obavljanje poslova starateljstva.

STATUT PRAVNOG LICA – pravni akt kojim se uređuju pitanja od zna­čaja za organizovanje, rad i poslovanje pravnog lica.

STVAR – u građanskopravnom smislu, dio materijalne prirode koji se nalazi u ljudskoj vlasti i na kojem postoji pravo svojine ili neko drugo pravo (stvar je i elijektricitet u elijektrovodu, sakupljena solarna energija, komprimovani vazduh i sl.).

STVARNA PRAVA – subjektivna prava koja se odlikuju time što su ap­solutna i kao takva djeluju prema svima, te time što za nepo­sredni objekt imaju stvar (Vidi: Subjektivna prava).

STVARNA ZABLUDA – u krivičnopravnom smislu, nepostojanje pred­stave ili postojanje pogrešne predstave o nekom, zakonom predviđenom, obeležju krivičnog djela ili pogrešna predstava

o postojanju okolnosti koje bi, da stvarno postoje, isključivale postojanje krivičnog djela (npr. oduzimanje tuđe pokretne stvari u uverenju da je ta stvar napuštena, prenošenje zarazne bole­sti u situaciji kada prenosilac ne zna da boluje od te bolesti).

STVARNA NADLEŽNOST – pravo i dužnost suda (krivičnog, građanskog ili suda koji sudi u postupku po privrednim prijestupima) ili drugog organa (prekršajnog) ili upravnog organa, da rješava u konkretnoj pravnoj stvari; stvarna nadležnost sudova u Republici Bosni i Hercegovini podeljena je između općinskog/osnovnog i kantonalnih/okružnih su­dova, te Vrhovnog suda FBiH / RS (Vidi: Mjesna nadležnost, Sud, Uprav­ni organ, Funkcionalna nadležnost).

STEČAJ –način prestanka pravnog lica, u materijalnom smislu podrazumeva trajnije stanje prezaduženosti pravnog lica, dok u for­malnom smislu podrazumeva skup aktivnosti nadležnog suda koji u zakonom propisanom postupku ispituje uslove za otvaranje stečajnog postupka, otvara stečajni postupak i u tom postupku namiruje poverioce, a kao poslijedica provođenja stečajnog postupka pravno lice nad kojim je ovaj postupak otvoren prestaje da postoji.

STEČAJNO VJEĆE – organ stečajnog postupka koji čine trojica sudija profesionalaca; odlučuje o najbitnijim pitanjima tokom stečaj­nog postupka.

STEČAJNI SUDIJA –organ stečajnog postupka koji je nadležan za sva druga pitanja koja nisu u nadležnosti stečajnog vijeća.

STEČAJNI UPRAVNIK – stečajni upravnik, kao organ stečajnog postupka, ima prava i dužnosti organa upravljanja i zastupanja dužnika, odnosno stara se o imovini dužnika i neophodnim i neodložnim poslovima dužnika do okončanja stečajnog po­stupka

STICAJ KRIVIČNIH DJELA –postoji u slučaju kada jedno lice jednom radnjom izvršenja ili sa više radnji izvršenja ostvari poslijedice više krivičnih djela, pa mu se za sva krivična djela sudi u jed­nom postupku.

STRANKA U POSTUPKU – procesno sposobni subjekt koji u postupku (krivičnom, prekršajnom, po privrednim prijestupima, parnič­nom, izvršnom, upravnom) voljno vrši pripadajuću procesnu funkciju; u krivičnom postupku, ovlašeni tužilac (državni tuži­lac, oštećeni kao tužilac i privatni tužilac) i okrivljeni; u prekr­šajnom postupku, okrivljeni, oštećeni, ovlašeni podnosilac zahtjeva (organi uprave, nadležni državni tužilac, ovlašeni in­spektori); u postupku po privrednim prijestupima, nadležni dr­žavni tužilac, okrivljeni, odgovorno lice pravnog lica; u parnič­nom postupku, tužilac i tuženik; u izvršnom postupku, Povjerilac i dužnik; u upravnom postupku stranke nemaju posebne nazive; u vanparničnom postupku, naziv za lica koja su invol­virana u postupak jesu: predlagač i protivnik predlagača, a zajednički naziv im je učesnici.

SUBJEKTIVNO PRAVO – ovlašenje koje titular prava izvodi iz objektivnog prava, koje treba shvatiti kao korpus prava garantovanih zakonima i drugim opštim aktima; s obzirom na objekt na koje je ovlašenje usmjereno postoje stvarna prava, obligaciona pra­va, intelijektualna prava, lična prava, porodična prava i sl.

SUD – samostalni, specijalizovani državni organ kojem je povereno vr­šenje sudske vlasti u zakonom propisanim postupcima; u Re­publici Bosni i Hercegovini, tijelo koje vrši nadzor nad sudovima zove se Visoko Sudsko i Tužilaćko Vijeće Bosne i Hercegovine.

SUDIJA – lice koje sudijsku funkciju obavlja profesionalno u skladu sa kodeksom.

SUDIJA ZA PREKRŠAJE – organ koji vodi prvostepeni prekršajni postupak.

SUDIJA POROTNIK –lice koje pored sudije profesionalca obavlja sudijsku funkciju, ali kao neprofesionalac.

SUDSKA VLAST – jedna od tri grane državne vlasti (pored zakonodav­ne i izvršne); prema preovlađujućem gledištu osnovni zada­tak suda jeste da na pojedinačan, konkretni slučaj primeni op­štu normu, odnosno da utvrdi da li je došlo do povrede ili ugro­žavanja prava ili da li je bilo protivpravnog ponašanja, te da konfliktne situacije reši, a protivpravno ponašanje sankcioni­še, pod uslovima predviđenim opštim propisom.

SUDSKA OPOMENA – krivična sankcija vaspitnog karaktera iz grupe mjera upozorenja, izriče se umesto kazne zatvora ili novčane kazne punoljetnom i krivično odgovornom učiniocu manje društveno opasnog krivičnog djela, ukoliko se može očekivati da će i samo upozorenje dovoljno uticati na učinioca da više ne vrši krivična djela, može se izreći za krivična djela za koja je zaprećena novčana kazna ili kazna zatvora do jedne godine, a izuzetno, što je posebno interesantno za novinare, i za kri­vična djela za koja je zaprećena kazna do tri godine zatvora, kao što su kleveta ili iznošenje ličnih i porodičnih prilika.

SUDSKI DEPOZIT –polaganje novca, hartija od vrednosti, isprava i dragocenosti u sudski depozit, na osnovu zakonom predviđenih razloga, predstavlja vrstu vanparničnog postupka.

SUDSKO PORAVNANJE – ugovor stranaka u parnici o načinu rješenja međusobnih spornih pitanja ili uklanjanju neizvesnosti povo­dom tih pitanja, sudsko poravnanje ima snagu izvršne sudske isprave, odnosno u slučaju neispunjenja obaveze može se tra­žiti prinudno izvršenje na osnovu sudskog poravnanja (Vidi: Vansudsko poravnanje, Izvršnost).

SUKOB NADLEžNOSTI – situacija u kojoj dva suda (ili više sudova) ili dva upravna organa (ili više upravnih organa) smatraju da su nadležni za postupanje (pozitivni sukob nadležnosti) u jednoj pravnoj stvari ili kada odbijaju da postupaju smatrajući da ni­su nadležni za postupanje (negativni sukob nadležnosti); o sukobu nadležnosti odlučuje zajednički, neposredno viši sud ili upravni organ.

SUOČENJE –u krivičnopravnom smislu, radnja u krivičnom postupku pomoću koje se razjašnjavaju sumnjivi ili kontradiktorni poda­ci, istovremenim ispitivanjem saslušanih lica čiji su iskazi do­veli do sumnji i kontradikcija; u parničnom postupku, istovre­meno saslušanje učesnika u postupku čiji su raniji iskazi pro­tivurečni.

SUPARNIČARSTVO – procesni institut parničnog postupka koji podra­zumeva da se u istoj stranačkoj ulozi (tužioca ili tuženika) na­lazi više lica; kada je više lica u procesnoj ulozi tužioca, onda se nazivaju aktivnim suparničarima, a kada su na strani tuže­nika, onda se nazivaju pasivnim suparničarima.

SUSVOJINA – pravo svojine više lica na jednoj stvari gde su njihovi suvlasnički udeli tačno određeni idealnim udjelom izraženim procentualno, razlomkom (najčeše) ili kvotom, bez određi­vanja realnog djela stvari koji pripada svakom od suvlasnika.

T

TAPIJA – javna isprava u tapijskom sistemu koja stvara oborivu pretpo­stavku da je lice označeno u njoj sopstvenik nepokretnosti; tapiju (u djelovima naše zemlje gde je tapijski sistem još uvijek na snazi) izdaje opštinski organ uprave nadležan za imovin­sko-pravne odnose; sastavljenu tapiju overava nadležni op­štinski sud koji vodi knjigu tapija.

TAPIJSKI SISTEM – zastareli sistem evidencije nepokretnosti i prava na njima.

TERET DOKAZIVANJA – obaveza stranke u postupku da dokaže činjenicu koja joj ide u prilog, bez obzira na to ko je tu činjenicu u postupku iznio.

TRGOVINSKI SUD – U prvom stepenu sudi u sporovima između privrednih subjekata ili sporovima koji proizađu iz Zakona o preduzećima, autorskim i srodnim pravima i stranim ulaganjima; u kaznenopravnoj oblasti ovaj sud sudi u prvom stepenu u postupcima po privrednim prijestupima, vodi registar pravnih lica.

TUŽBA ZBOG “ĆUTANJA UPRAVE” – vrsta tužbe u upravnom sporu koja se podnosi u situacijama kada upravni organ ne odluči po žalbi izjavljenoj protiv prvostepenog upravnog akta, odno­sno kada ne donese upravni akt u stvarima gde žalba nije dozvoljena, odnosno kada upravni organ u propisanom roku ne donese nikakvu odluku po zahtjevu stranke.

TUŽBA U PARNIČNOM POSTUPKU – inicijalna parnična radnja tužioca kojom se pokreće parnični postupak, suštinski predstavlja zahtjev za pružanje pravne zaštite određene sadržine.

TUŽBA U UPRAVNOM SPORU – inicijalna radnja u upravnom sporu kojom tužilac od nadležnog suda zahtjeva ispitivanje zakonito­sti konačnog upravnog akta (Vidi: Konačnost upravnog akta, Pravosnažnost upravnog akta).

TUŽILAC –stranka u parničnom postupku na osnovu čije tužbe započi­nje parnični postupak; takođe, stranka u upravnom sporu po čijoj tužbi nadležni sud ispituje zakonitost konačnog uprav­nog akta.

Ć

“ĆUTANJE UPRAVE” – situacija koja nastaje kada upravni organ, u zakonom propisanom roku, ne donese rješenje po zahtjevu stranke.

U

UBLAŽAVANJE KAZNE – ovlašenje suda da u zakonom propisanim slučajevima učiniocu krivičnog djela odmjeri vrstu i mjeru kazne ispod propisanog, posebnog minimuma kazne (a do zakon­skog minimuma kazne) i da jednu vrstu kazne zameni dru­gom, blažom vrstom kazne.

UVIĐAJ – dokazno sredstvo na osnovu kojeg organ koji vodi postupak (sud ili upravni organ) na osnovu sopstvenog čulnog opaža­nja utvrđuje postojanje relevantnih činjenica.

UVREDA – krivično djelo protiv časti i ugleda, izjava (usmena ili napisa­na) ili ponašanje kojim se povređuje čast i ugled jednog lica (Vidi: Ugled, Čast).

UGLED –skup nematerijalnih vrednosti koje čovek stiče životom i ra­dom u određenoj društvenoj sredini, predstava drugih o vred­nostima čovjeka, spoljašnja, objektivna čast (Vidi: Čast).

UGOVOR – saglasnost volja dva ili više lica kojom se ugovorne strane međusobno obavezuju na neke činidbe.

UKIDANJE PRESUDE ILI RJEŠENJA – odluka suda nadležnog za odlu­čivanje po pravnom lijeku kojom se pobijana odluka stavlja van.

snage, a predmet vraća nižestepenom sudu na ponovni po­stupak

UKNJIŽBA – upis u zemljišne knjige kojim se konačno stiču ili gube zemljišnoknjižna prava (pravo svojine, pravo službenosti, pra­vo zaloge i sl.)

UKOR – vrsta disciplinske mjere koja se izriče maloljetnom učiniocu krivičnog djela prema kome nije potrebno preduzeti trajnije mjere prevaspitavanja, a naročito ako je djelo učinio iz nepromišlje­nosti ili lakomislenosti; takođe, vrsta prekršajne sankcije koja se upućuje učiniocu prekršaja, uz pretnju da će biti strože ka­žnjen ako izvrši novi prekršaj.

UMJEŠAČ – lice koje ima interes da jedna stranka u parničnom postup­ku uspije u parnici, pa zbog toga može stupiti u parnicu na strani te stranke.

UMIŠLJAJ – odnos učinioca prema krivičnom djelu koji podrazumeva da je učinilac bio svjestan mogućnosti nastupanja poslijedice, a takvu je poslijedicu želio ili je na nju pristao.

UPRAVNI ORGAN – organ uprave i drugi državni organ, kao i preduze­će i druga organizacija kojima je zakon poverio vršenje javnih ovlašenja koji vodi upravni postupak (Vidi: Upravni postu­pak)

UPRAVNI POSTUPAK – skup pravila kojima se regulišu nadležnost, radnje, oblici radnji i akata koje preduzimaju i donose upravni organi kada u upravnoj stvari rješavaju o pravima i obavezama fizičkih i pravnih lica koja se javljaju kao stranke u ovom postupku.

UPRAVNI SPOR – posebna vrsta spora u kojem nadležni sud odlučuje

o zakonitosti konačnih upravnih akata (Vidi: Konačnost upravnog akta).

UPRAVNI SUD – sud koji je prema odredbama Zakona o uređenju su­dova, čije je stupanje na snagu više puta odlagano i koji još uvijek nije u potpunosti stupio na snagu, isključivo nadležan za odlučivanje po tužbama u upravnim sporovima.

UPUĆIVANJE U DISCIPLINSKI CENTAR ZA MALOLETNIKE – vrsta disciplinske mjere koja se primenjuje prema maloljetnim učini­ocima krivičnih djela kada sud nađe da bi se kratkotrajnom disciplinskom merom u posebnoj ustanovi moglo djelovati na maloletnika da svoje ponašanje uskladi sa društvenim i prav­nim normama pravnog poretka.

UPUĆIVANJE U VASPITNO POPRAVNI DOM – vrsta zavodske vaspit­ne mjere, primenjuje se prema maloljetnom učiniocu krivičnog djela prema kojem je potrebno primeniti trajnije, pojačane mjere prevaspitanja u vaspitno popravnom domu kao ustanovi koja služi za prevaspitavanje teže vaspitno zapuštenih malo­letnika.

UPUĆIVANJE U VASPITNU USTANOVU – vrsta zavodske vaspitne mjere, primenjuje se prema maloljetnom učiniocu krivičnog djela prema kojem je potrebno primeniti trajnije, pojačane mjere prevaspitanja u vaspitnoj ustanovi kao ustanovi koja služi za prevaspitavanje lakše vaspitno zapuštenih maloletnika, a u kojoj se inače nalaze maloletnici koji nisu učinili krivično djelo, ali nemaju nikoga ko bi se o njima starao ili su jednostavno vas­pitno zapušteni.

UPUĆIVANJE U SPECIJALNU USTANOVU – vrsta zavodske vaspitne mjere koja se izriče maloljetnim učiniocima krivičnih djela koji su zaostali u mentalnom razvoju ili su invalidi (slepi, gluvi i sl.).

URAČUNLJIVOST –sposobnost nekog lica da shvati značaj svog djela i da upravlja svojim postupcima; uračunljivost je neophodan uslov za postojanje vinosti, odnosno krivične odgovornosti za učinjeno krivično djelo (Vidi: Vinost).

UREĐENJE UPRAVLJANJA I KORIŠĆENJA ZAJEDNIČKE STVARI ­vanparnični postupak u kojem sud određuje načina upravlja­nja i korišenja zajedničke stvari kada suvlasnici ili sukorisnici nisu u stanju da ta pitanja reše sporazumno

UREĐENJE MEĐE –vanparnični postupak u kojem sud utvrđuje grani­cu između susednih nepokretnosti kad su međni znaci unište­ni, oštećeni ili pomjereni, a susedi ne mogu sporazumno da utvrde granicu.

USLOVNA OSUDA U KRIVIČNOM PRAVU – krivična sankcija iz grupe mjera upozorenja koja se izriče krivično odgovornom učiniocu manje društveno opasnog krivičnog djela u situaciji kada se može očekivati da će upozorenje uz pretnju kaznom dovoljno uticati na učinioca da više ne vrši krivična djela; uslovnom osu­dom sud utvrđuje kaznu i istovremeno određuje da se ona neće izvršiti ako osuđeni za vreme proveravanja ne učini novo krivično djelo.

USLOVNA OSUDA U PRIVREDNO-PRIJESTUPNOM PRAVU – vrsta sankcije u postupku po privrednim prijestupima, sastoji se u uslovnom odlaganju izvršenja utvrđene novčane kazne prav­nom licu i njegovom odgovornom licu, pod uslovom da za određeno vreme ne izvrše novi privredni prijestup.

F

FUNKCIONALNA NADLEŽNOST SUDA – ova vrsta nadležnosti uređuje pitanja podele poslova unutar jednog stvarno i mesno nad­ležnog suda i određuje djelokrug rada i postupanje, u krivičnom postupku, na primer, istražnog sudije, sudije pojedinca, predsednika veća, sudskog veća i sl.

H

HIPOTEKA – založno pravo na nepokretnoj stvari na osnovu kojeg hipotekarni Povjerilac može naplatiti svoje potraživanje iz vrednosti založene nepokretnosti ukoliko hipotekarni dužnik ne is­puni svoju obavezu, i to pre kasnijih hipotekarnih Povjerilaca i pre svih ostalih običnih Povjerilaca.

C

CESIJA – ustupanje, prenos potraživanja trećem licu, prelaz potraživa­nja sa dotadašnjeg povjerioca na drugo lice na osnovu njiho­vog međusobnog ugovora, dok dužnik ostaje isti i bez njego­vog pristanka.

Č

ČAST –unutrašnji odraz vrednosti čovjeka, lična predstava o tim vred­nostima zasnovana na nematerijalnim, ličnim vrednostima ko­je čovek posjeduje kao pripadnik određene društvene zajedni­ce (Vidi: Uvreda, Ugled).

ČINJENIČNO STANJE – skup činjenica koje je organ koji vodi postu­pak utvrdio radi rješavanja konkretne pravne stvari; smisao sva­kog postupka i jeste utvrđivanje činjeničnog stanja kao odra­za životne situacije na koju se može primeniti pravna norma koja, s druge strane, anticipira tu životnu situaciju s ciljem da ta norma uvijek bude primenjena kada se takva životna situaci­ja ostvari.

Š

ŠTETA – pojavljuje se u dva vida, kao materijalna šteta ili umanjenje nečije imovine, odnosno sprečavanje uvećanja nečije imovi­ne, ili kao nematerijalna šteta, kao poslijedica prouzrokovanja fizičkog bola, straha, naruženosti ili psihičkog bola zbog po­vrede časti i ugleda.

 

Preuzeto sa: https://advokat-prnjavorac.com/pravni-pojmovi.html